Titelbeschrijving

HANDLEIDING VOOR VERZAMELAARS BIJ HET BESCHRIJVEN VAN OUDE KINDERBOEKEN

INLEIDING

Sinds een aantal jaren zijn er (internationale) afspraken over de wijze van titelbeschrijven. Het doel van die afspraken is, dat men in binnen- en buitenland, in elke taal, kan zien hoe een beschrijving begrepen moet worden. Wat de titel is, wat de ondertitel, de uitgever enzovoorts. Ook in verband met geautomatiseerde verwerking van deze gegevens zijn afspraken belangrijk. De handboeken op titelbeschrijfterrein zijn nogal uitgebreid, en niet speciaal gericht op beschrijven van (oude) kinderboeken. In deze handleiding worden richtlijnen gegeven voor de meest voorkomende gevallen. Voor ingewikkelder titels kan men de hulp van een ter zake kundige bibliothecaris inroepen, of de handboeken bestuderen. Een literatuurlijst van werken op het gebied van titelbeschrijven vind u in Bijlage 8.

Uit kontakten met verzamelaars blijkt dat men over het algemeen eigen manieren heeft gevonden om boeken te beschrijven. Dat kan bij vergelijking van titelbeschrijvingen problemen opleveren, en uitwisseling van gegevens bemoeilijken. Toepassing van de beschrijvingsmethode van deze Handleiding kan dit voorkomen.

ALGEMENE PRINCIPES

• Door middel van interpunctie worden in de titelbeschrijving elementen van elkaar gescheiden. Voor internationaal begrip en automatische verwerking is dit essentieel. Het plaatsen van komma's, puntkomma's, spaties enzovoorts, lijkt overdreven, maar heeft een duidelijke functie.
• De titelbeschrijving moet gezien worden als één 'blok', dat begint met de titel. Bij het rangschikken van titels onderling kan men, afhankelijk van de gekozen ordening, een auteursnaam, de titel, het jaartal enz. boven het 'blok' zetten. Zie daarvoor Bijlage 7: Rangschikken.
• Een titelbeschrijving bestaat uit een aantal velden:

1. titel- en auteursveld
2. editie
3. impressum
4. collatie
5. reeks
6. annotaties
7. bindwijze- en prijs

De velden worden van elkaar gescheiden door een vaste interpunctie: punt-spatie-streep-spatie ofwel: . - Dit teken is voor de computer een 'stuurteken'.

• De beschrijving wordt gemaakt vanaf de titelbladzijde, en spelling en volgorde van titel- en auteursvermelding worden gevolgd. Is er geen titelpagina, dan kan het voorplat als zodanig gelden. Afkortingen worden in het titel/auteursveld niet gebruikt, in de andere velden kan dat wel. (zie bijlage 9)
• Als eerste bron voor de beschrijving geldt het boek zelf. Gegevens die in andere publicaties e.d. gevonden worden, worden tussen [ ] gezet. In het titel/auteursveld geldt bovendien voor namen van medewerkers, dat als ze niet op de titelpagina maar elders in de publikatie staan, ze in dat geval ook tussen [ ] worden gezet.

HET FORMELE GEDEELTE VAN DE BESCHRIJVING

1. TITEL- EN AUTEURSVERMELDING

1 A. TITEL

• Spelling en volgorde van de titel worden woordelijk overgenomen zoals ze op het titelblad voorkomen. De reden daarvoor is, dat vergelijking van een beschrijving met een boek-in-de-hand dan gemakkelijker is. (1)
• In oude boeken worden in de titels veel hoofdletters gebruikt. Deze worden niet allemaal overgenomen. Bij het beschrijven gelden de tegenwoordige regels voor het gebruik van hoofdletters: de eerste letter van het eerste woord van een titel, en namen.
• Vaak is sprake van een hoofdtitel en een ondertitel. Deze worden gescheiden door spatie-dubbele punt-spatie.
  
  Kokkie : de geschiedenis van een torenkraai
   
• Bij oude kinderboeken komen nogal eens zg. 'of' titels voor. Deze gelden niet als ondertitel, maar worden alternatieve titel genoemd. Hoofdtitel en alternatieve titel worden gescheiden door komma-spatie-'of'-spatie-Hoofdletter.
  
  Erik, of Het klein insectenboek
  Het leven van een ontdekkingsreiziger, of Hoe een koe een haas vangt
   
• Meer dan één titel op de titelpagina?
  
  a. Zijn ze van dezelfde auteur, dan titels opnemen gescheiden door spatie-puntkomma-spatie
  
  Het kermismandje ; De paascheieren ; De torenvalk
  
  b. Zijn de titels anoniem, dan titels scheiden door punt-spatie
  
  Een lief geschenk. De oude tovenaar
  
  c. Zijn de titels van verschillende auteurs, zie hieronder bij Auteurs (1B).
   
• Verschil tussen de titel op de titelpagina en die buiten op het boek? Dan de 'buiten'titel vermelden in een annotatie. Zie ook Bijlage 2 A.
  
  De twee dochters van den squatter /
  Annotatie: Titel op voorplat: De dochters van den squatter.

1 B. AUTEURS

• Onder 'auteurs' worden alle personen verstaan die meegewerkt hebben aan het tot stand komen van het boek; dus ook bewerker, vertaler, illustrator, bandontwerper (ook van het stofomslag), inkleurder van een strip, schrijver van het voorwoord enz.
• De titel- en auteursvermelding(en) worden gescheiden door spatie-schuine streep-spatie
  
  Gulliver's reizen / J. Swift
   
• Er mogen 3 auteurs per 'soort' worden genoemd, en de 'soorten' worden gescheiden door spatie-puntkomma-spatie. Zijn er meer auteurs die u wilt noemen, dan kan dat in een annotatie. (zie Bijlage 2 B.) In het titel-/auteursveld zelf wordt dat verantwoord met ...[et al].
  
  Gulliver's reizen / J. Swift ; vertaald door Piet Janssen en Jan Klaassen ; met 50 illustraties naar originele aquarellen van Wm. Steelink, C. Koppenol, Joh. Braakensiek ... [et al]
  
  Annotatie: Bevat ook illustraties van Jan Wiegman en Tjerk Bottema.
   
• Wanneer een 'auteur' niet op het titelblad staat, dan vermelden tussen [ ]; ook wanneer de naam elders in de publikatie wordt aangetroffen.
  
  Het komt nogal eens voor dat bij bewerkingen van klassieke boeken voor kinderen de oorspronkelijke auteur geheel niet in het boek wordt genoemd. In die gevallen is het aan te raden de auteur zelf toe te voegen tussen [ ]. (N.B. Dit is tegen de officiële regels.)
  Hetzelfde geldt voor een illustrator, die niet met name genoemd wordt, maar die u aan de hand van signaturen en vergelijkingen kunt identificeren. In een annotatie (zie Bijlage 2 B) kunt u dit verantwoorden.
  
  Gullivers reis naar Liliput / [Jonathan Swift] ; voor de jeugd bewerkt door J.J.A. Goeverneur ; met 3 platen naar aquarellen van Wm. Steelink. - ; [ill. van Adri Alindo].
  Annotatie: De platen zijn gesigneerd met AA.
  Annotatie: De oorspronkelijke auteur wordt niet in het boek vermeld.
   
• Bij vermelding van een vertaler wordt soms de taal waaruit vertaald is op het titelblad weergegeven. Wanneer dat niet het geval is, kan dit tussen [ ] worden toegevoegd. Dit is overbodig wanneer u de oorspronkelijke titel hebt kunnen achterhalen, en deze in een annotatie onderaan de beschrijving opneemt. (Het moet dan natuurlijk wel een voor de meeste mensen herkenbare taal zijn.)
  
  wanneer de oorspronkelijke titel niet bekend is:
  
  vertaald [uit het Engels] door Suze Andriessen.
  
  oorspronkelijke titel bekend, maar taal niet voor iedereen herkenbaar:
  
  vertaald [uit het Deens] door ?
  Annotatie: Vert. van: ?
   
• Wanneer op het titelblad een vermelding staat over illustraties, deze overnemen zoals het er staat. Ook wanneer de illustrator niet wordt genoemd, en deze ook niet geïdentificeerd kan worden. Nadere aanduidingen over het soort illustraties, en het aantal kunt u vermelden in het 'collatie-veld'. Zie hoofdstuk 4.
  
  / door P.J. Andriessen ; bewerkt naar het Engelsch door Suze Andriessen ; met 6 illustratiën.
  ; met 3 gekleurde plaatjes.
  
  Enkele termen die onder oude platen kunnen worden aangetroffen:
  
  del - delineavit = heeft getekend
  des - designavit = tekende het of ontwierp het
  ex - exc - excud - excudit = gaf het uit
  f - fec - fecit = maakte het (bij graveur of etser)
  fig - figuravit = tekende het
  imp - impressit = drukte het
  inc - incidit = graveerde het
  in - inv - invenit - inventor = ontwierp het/ontwerper
  lith - lithog = lithograveerde het
  p - pinxit = schilderde het
  sc - sculpsit = graveerde of etste het
   
• De aanwezigheid van een voorwoord kan belangrijk zijn voor onderzoekers van jeugdliteratuur. Vermelding wordt dan ook aanbevolen. In de meeste gevallen staat dit niet op de titelpagina. Het kan dan tussen [ ] worden vermeld in het titel/auteursveld, of als annotatie worden toegevoegd.
  
  ; door P.J. Andriessen ; [met 'Een voorrede aan de jonge lezers' van P. Louwerse]
   
• Toevoegingen aan auteursnamen op de titelpagina, zoals 'Schrijver van 'Keesje en Witkop', 'Admiraal Dubbelwit' enz. enz.', of 'Hoofd eener school te Utrecht', worden niet in het titel/auteursveld opgenomen, maar kunnen t.b.v. vergelijking van de beschrijving met een 'boek-in-de-hand'worden vermeld in een annotatie. (Dit kan tevens een belangrijk gegeven zijn i.v.m. het toekennen van een titel aan de juiste auteur). (zie Bijlage 2 B)
   
• Auteurs (en andere medewerkers) kunnen nader geïdentificeerd worden d.m.v. het toevoegen van een pseudoniem-oplossing, leefjaren, of beroep. Dit is van belang bij het toeschrijven van titels aan een bepaalde auteur. Deze gegevens kunnen worden opgenomen als annotatie, onder de eigenlijke beschrijving. Enkele biografische bronnen die voor deze gegevens veel geraadpleegd worden vindt u in bijlage 3. Vermelding van de bron is aan te bevelen, dat kan uzelf en anderen veel zoekwerk besparen.
  
  Aimard, Gustave. [pseudoniem van Oliver Gloux (....-....)] (LR, 1952)
  Steelink, Wm. = Wilm Steelink Sr. (....-....)
  of: bij dit boek is onduidelijk of de illustraties van Wm. Steelink Sr. (....-....) of Wm. Steelink Jr.(....-....) zijn (Scheen). Gezien het publikatiejaar van de 1e druk komen beiden in aanmerking.
   
• Staat er meer dan één titel van meer dan één auteur in het boek?
  a. Bij aanwezigheid van een gemeenschappelijke titelpagina als volgt beschrijven: Titel / auteur. 2e titel / 2e auteur.
  
  Grasklokjes / C. Schmid. Een weeskind / Ant. S. de Rop
  
  b. Wanneer meerdere boeken in één band bij elkaar zijn gebonden, zonder gemeenschappelijk titelblad, en elk met eigen paginering, kan men het beste elk boek apart beschrijven, en een annotatie toevoegen. Soms heeft een dergelijke compilatie op de band een aanduiding in de geest van 'Allerlei werkjes'.
  
  Ingebonden met 8 andere werkjes.
  Ingebonden bij: (hier titel eerste werk)
  Ingebonden met 2 andere in 'Allerlei werkjes'
   
• De auteur wordt niet bij naam genoemd maar omschreven:
  
  ...... / door den schrijver der 'Lentejaren' ;
  
  Kan een auteursnaam gevonden worden; dan toevoegen tussen [ ], en in een annotatie de herkomst verantwoorden.
  
  Annotatie: De auteur van 'God is liefde' is C. Schmid. Het verscheen in 1847 bij J.C. Spijker Az. in Amsterdam. (Brinkman)
  
  Moeders album : een zestal oorspronkelijke verhalen voor de jeugd / door Den Schrijver van 'God is liefde' [C. Schmid] ; met gekleurde platen. - enz...
   

2. EDITIE

Het tweede veld is het editieveld.
Wanneer het geen eerste druk betreft staat (meestal) op de titelpagi- na, of aan de keerzijde ervan, een drukvermelding.
Afkorten mag in dit veld: zie lijst van afkortingen; bijlage 9.

2e dr.
5e geheel verm. en uitgebr. editie
Ze verdrinken ons dorp / An Rutgers van der Loeff. - 4e dr. -

Er is een verschil in definitie tussen een druk en een editie:

• DRUK (oplage, bijdruk): gezamenlijk aantal exemplaren dat gelijktijdig van één editie getrokken is.
• EDITIE: alle exemplaren van een publikatie, gedrukt van één zetsel of vervaardigd van één origineel, en uitgegeven door één uitgever of groep van uitgevers. (Een editie kan verscheidene drukken of oplagen omvatten, waarin kleine veranderingen kunnen voorkomen.)

In onze beschrijvingen hanteren we dit onderscheid niet; we gaan uit van de volgende regel:

a. Wanneer het zetsel, de band, (en alle andere onderdelen) van een nieuwe druk identiek zijn aan de vorige, en er behalve drukvermelding en jaar van uitgave geen verschillen te constateren zijn, is een nieuwe beschrijving niet noodzakelijk, en kan worden volstaan met het vermelden van druk en jaar van uitgave, onder de beschrijving van de voorgaande druk.

beschrijving 3e dr.
- 4e dr.: 1938. Zetsel en band identiek aan voorgaande druk.

b. Zijn er méér verschillen: ander zetsel, een andere illustrator, uitgever, een ander formaat, andere paginering, ander lettertype enzovoorts, dan is aan te raden van elke druk een nieuwe beschrijving te maken.
 

Is de druk niet vermeld in het boek, maar af te leiden uit andere bronnen, dan tussen [ ] de druk vermelden. Wanneer niet duidelijk is welke druk het betreft, toevoegen: [Herdr.]

Wanneer het een 1e druk betreft, wordt dat gewoonlijk niet in de beschrijving vermeld. Men kan er van uitgaan dat het om een eerste druk gaat, wanneer geen drukvermelding is opgenomen.

Wanneer men een herdruk beschrijft, is het van belang het jaar van uitgave van de 1e druk aan te geven. Dit gegeven wordt in het annotatieveld opgenomen, en niet in het editieveld. (zie Bijlage 2 C)

 

3. IMPRESSUM

In dit veld worden plaats van uitgave, uitgever, jaar van uitgave en eventueel de drukker opgenomen.

• De interpunctie is als volgt: Plaats : Uitgever, jaar (Plaats : Drukker).
  
  Amsterdam : De Arbeiderspers, 1958.
   
• De uitgeversnaam volledig overnemen, met voorletters en achtervoegsels. (Toevoegingen zoals 'Uitgeverij', 'stoomdrukkerij', 'B.V.', 'N.V.' e.d. kunnen weggelaten worden.) De vermelding van voorletters en achtervoegsels kan een hulpmiddel zijn bij het dateren van boeken. Bijvoorbeeld: P. Kluitman werkte tot 1914, daarna namen de Gebr. Kluitman het over.
  Bij oude boeken wordt soms het adres van de uitgever erbij vermeld. Dat gegeven kunt u in een annotatie kwijt. (Zie Bijlage 2 D)
• Wanneer een plaats of uitgever onbekend is, wordt tussen [ ] aangegeven: S.l. = Sine loco (zonder plaats) en/of s.n. = sine nomine (zonder naam).
  
  [S.l.] : J.C. Spijker Az., 1850
   
• Meer dan één plaats van uitgave? Interpunctie tussen de plaatsnamen: spatie puntkomma spatie
  
  Amsterdam ; Antwerpen : De Bezige bij,
   
• Meer dan één uitgever? Interpunctie dan als volgt:
  
  Plaats : Uitgever ; Plaats : Uitgever, jaar
• Een jaar van uitgave dient altijd vermeld te worden. Wanneer het jaar niet in het boek staat vermelden tussen [ ]. Als er geen gegevens gevonden worden, wordt een schatting gemaakt.
  
  in boek: dan vermelding in arabische cijfers
  niet in boek: idem tussen [ ]
  geen jaartal gevonden?
  [18XX] geschat in eeuw
  [193X] geschat in decennium
  [ca. 1943] het boek is uitgegeven 2 jaar hiervóór, of 2 jaar hierna.
   

  Zie voor meer informatie over het dateren van oude kinderboeken Bijlage 4.

• Gegevens over de drukker worden tussen ronde haken, achter het jaar van uitgave geplaatst
  
  Amsterdam : Van Holkema & Warendorf, 1928 (Nijmegen : G.J. Thieme)

4. COLLATIE

In dit veld worden gegevens opgenomen over het aantal delen, de paginering, illustraties, formaat e.d.

In tegenstelling tot het titel/auteursveld, waarin men de tekst letterlijk overneemt van de titelpagina, zijn in dit veld afkortingen gebruikelijk. Zie bijlage 9.

• De interpunctie is:
  (delen of) pagina's : illustraties ; formaat.
  
  112 p. : ill. ; 23 cm.
   

4 A. PAGINA'S

• Voor het aantal bladzijden wordt uitgegaan van de laatste genummerde pagina in het boek. Vaak is dat niet de allerlaatste bedrukte pagina, maar deze telt/tellen toch niet mee.
• Uitgaven waarvan de pagina's in het geheel niet genummerd zijn: zelf bladzijden tellen, te beginnen na het voorste schutblad, en tussen [ ] vermelden.
• Alleen wanneer het voorwerk genummerd is, wordt dit vermeld. Vaak is dat in Romeinse cijfers gedaan.
  
  VIII, 143 p. :
   
• Veel kinderboeken van vroeger bevatten aparte bladen met platen. Deze zijn niet in de gewone drukgang opgenomen, maar in de bindfase tussen de pagina's tekst ingevoegd. Men spreekt van bladen, wanneer ze aan één zijde bedrukt zijn. In de meeste gevallen zijn deze bladen niet meegeteld in de paginering. Beschrijving als volgt:
  
  143 p., [4] bl. pl. :
   
• In boeken waarin de paginering niet doorloopt, maar bij een nieuw verhaal opnieuw begint, kunnen de aantallen achter elkaar worden vermeld. Wanneer echter een eigen titelblad aanwezig is, is een aparte beschrijving aan te bevelen. Zie hoofdstuk 1.
  
  43, 60, 79 p. :
   

4 B. ILLUSTRATIES

• Namen van illustratoren staan al in het titel/auteursveld. In dit veld kan een aanduiding worden gegeven van de soort illustratie.
  Indien de soort niet herkenbaar is, kan men volstaan met:
  
  95 p. : zw. ill.
  86 p. : gekl. ill.
  
  Mogelijkheden zijn: gravures, houtgravures, litho's, tekeningen, handgekleurde platen e.d. Zie voor afkortingen bijlage 9.
• Wanneer het belangrijk geacht wordt, kan een aantal worden opgenomen. Dat is natuurlijk niet nodig wanneer dat al te zien is aan het aantal bladen.
  
  75 p., [8] bl. pl. : gekl. litho's ;
  125 p. : zw. tek. en 10 gekl. ill. ;
   
• Bevat een boek kaarten, uitslaande platen, portretten, muziek, dan kan dat hier vermeld worden.
  
  125 p. : 4 handgekl. grav., 1 uitsl. krt., muz. ;
   

4 C. FORMAAT

In oudere beschrijvingen (bijv. Brinkman) komt men als formaat tegen: 4o, 8o, 12o, 16o en 32o. Formaat heeft hier te maken met het aantal malen dat een bedrukt vel wordt gevouwen, voordat het afgesneden en gebonden wordt. Deze aanduiding kan desgewenst worden overgenomen, met daarachter het formaat in centimeters.

Gemeten wordt de band van boven naar beneden. Bij vierkante en bij oblong formaten ( breedte groter dan hoogte) worden 2 getallen aangegeven. Er wordt afgerond naar boven in hele centimeters. 16,1 cm. wordt dus 17 cm.

75 p. : zw. ill. ; 23 cm.
... ; 10x10 cm.
... ; 15x23 cm

5. REEKS

Definitie:

Reeks: een (naar de opzet onbegrensd) aantal afzonderlijke boeken zijn met elkaar verbonden door één reekstitel, die op de gehele groep betrekking heeft. De boeken hebben elk een eigen titel en auteur. De reeks is in het algemeen van één uitgever, en er is geen onderling verband tussen de delen van de reeks, behalve in uiterlijk en bijvoorbeeld doelgroep.

De reeks moet worden onderscheiden van de

Meerdelige Publikatie of het Deelwerk: dat is: elke publikatie die uit meer dan een deel of aflevering bestaat. Hierbij is er veel meer verband tussen de delen: dezelfde auteur, dezelfde bewerker, volgorde van de inhoud e.d. Voor de beschrijving van MP's zie bijlage 1.

• In het reeksveld wordt de naam van de reeks, en de nummering aangegeven, tussen ( ). Interpunktie tussen reeksnaam en nummer: spatie puntkomma spatie.
  
  (De goede kameraad ; deel VIII).
   
• Van de reeks zelf wordt ook een beschrijving gemaakt: de zogenaamde koepeltitel, met daarin de gegevens die voor alle delen hetzelfde zijn. Daaronder worden verkort de titels van de delen vermeld.
  
  De goede kameraad / ...
  I. Kieviet, C.Joh. De club van zes. II.
   

• Wanneer de reeks geen nummering kent, kan de volgorde hierbij alfabetisch op naam van de schrijver, de titel, of numeriek op jaar van uitgave zijn.
• Wanneer een reekstitel een (erg uitgebreide) ondertitel heeft, kan men in de deel-beschrijving voor de naam van de reeks alleen de hoofdtitel gebruiken. De ondertitel wordt dan uiteraard wel in de beschrijving van de koepeltitel van de reeks opgenomen.
• Een reeks die verdeeld is in 'afdelingen' wordt als volgt vermeld:
  
  (De nieuwe bibliotheek voor de jeugd. Tweede serie ; deel IV)

6. ANNOTATIES

Veel annotaties horen niet in het 'formele gedeelte' van een titelbeschrijving thuis. Er is vaak veel speurwerk, en dus veel tijd voor nodig. Ze voegen zeker een extra dimensie toe aan de beschrijving, en kunnen aanzet zijn voor verder onderzoek. Alles wat u als verzamelaar van belang acht, kan hier opgenomen worden.

Vanwege de vele mogelijkheden in dit veld, is de beschrijving ervan opgenomen in Bijlage 2: de EXTRA'S : annotaties.

 

7. BINDWIJZE- EN PRIJSVELD

Bij boeken verschenen na 1970 kan op deze plaats een ISBN (International Standard Book Number) ingevuld worden.

De bindwijze kan afgekort worden vermeld (zie bijlage 9)

De prijs van het boek ten tijde van publikatie, staat soms in of op het boek. Meestal is Brinkman de bron hiervoor.

Interpunktie: ISBN bindwijze : prijs.

Is er geen ISBN, dan begint het veld met de bindwijze, gevolgd door spatie dubbele punt spatie prijs. Gegevens toegevoegd aan de prijs tussen ( ).

Wanneer er voorafgaand aan dit veld annotaties zijn, beginnen op een nieuwe regel.

• ISBN 90-71313-38-7 paperback : f 39,50.
  Geb. : f 1,90.
  Ing. : f 0,35 (bij afname van 100 stuks f 0,25)

BIJLAGE 1. MEERDELIGE PUBLIKATIES OF DEELWERKEN

Een meerdelige publikatie of deelwerk is een boekwerk dat uit meer dan 1 aflevering of deel bestaat. Het werk heeft een duidelijke hoofdtitel, de delen hebben dezelfde auteur(s), en volgen elkaar inhoudelijk gezien op. Het onderscheid met een reeks is, dat bij een reeks het onderling verband veel minder sterk is. Er blijven echter interpretatieverschillen.

Verschillen tussen een reeks en een meerdelige publikatie:

Meerdelige publikatie

• Eén auteur of stel auteurs,
• één hoofdtitel, eventueel met afzonderlijke deeltitels,
• één uitgever,
• onderling verband tussen de delen qua inhoud.
• Opgezet als 'eindige' publikatie: men weet van te voren hoeveel delen er zullen verschijnen.

Reeks

• Verschillende auteurs,
• afzonderlijke titels met een gemeenschappelijke reekstitel,
• één uitgever, behalve wanneer de reeks na enige tijd 'overgaat' naar een andere uitgever,
• geen onderling verband qua inhoud.
• Opgezet als een 'oneindige' reeks: men weet van te voren niet hoeveel titels de reeks zal tellen.
• Zie voor reeksvermeldingen punt 5: Reeks.

Bij een reeks worden altijd 2 beschrijvingen gemaakt: van het deel, en van de koepel van de reeks.

Bij een meerdelige publikatie wordt slechts één beschrijving gemaakt; soms met een 'aanhangsel'.

Voor meerdelige publikaties gelden alle in deze handleiding genoemde regels, met de volgende aanvulling:

• Een publikatie met één hoofdtitel, die uit meerdere delen bestaat, die onderling niet meer verschillen dan een deelnummer op titelpagina en/of band, wordt als één geheel beschreven, met in het collatieveld een aanduiding over het aantal delen. Zijn de pagina's doorgenummerd, dan volgt één getal, zijn de delen afzonderlijk gepagineerd, dan volgen meerdere getallen.
  
  4 dl., 320 p.
  4 dl., 60, 62, 48, 52 p.
   
• Bij een publikatie met één hoofdtitel en eigen titels bij elk deel, worden de gezamenlijke gegevens beschreven in een 'koepeltitel', met daaronder de gegevens die per deel verschillen.
  
  Reis door de nacht / door Anne de Vries ; geïllustreerd door Tjeerd Bottema. - 2e dr. - Nijkerk : Callenbach, 1956-1958. - 3 dl. - Geb. : f 2,25 (per deel).
  
  I. De duisternis in. - 1956. - 120 p.
  II. De storm steekt op. - 1957. - 134 p.
  III. Ochtendgloren. - 1958. - 128 p.
   

Het is aan te bevelen per druk een aparte koepeltitel maken. Anders is de kans groot dat de gegevens per deel teveel uiteen gaan lopen.

Er kunnen grotere verschillen zijn dan in bovenstaand voorbeeld: zoals aparte illustratoren voor elk deel; maar het principe blijft hetzelfde.

Wanneer u een deelwerk niet compleet in bezit hebt, kunt u de aanwezige delen beschrijven, en desgewenst in een annotatie opnemen welke delen nog meer verschenen zijn.

 

BIJLAGE 2. DE EXTRA'S : ANNOTATIES

Onderaan de beschrijving kunt u alles kwijt wat niet in het 'formele' gedeelte hierboven past. Er zijn in het voorafgaande al diverse mogelijkheden genoemd. Een annotatie kan betrekking hebben op alle onderdelen van het boek; zowel wat betreft de uitvoering als de inhoud. U kunt dit heel ruim nemen: alles over het boek wat u de moeite waard vindt om vast te leggen voor uzelf en voor anderen.

• Een heel belangrijke annotatie, is de verantwoording van de datering. Zie bij punt 2 D, bijlage 3 en 4. Uit eigen ervaring zult u weten hoe moeilijk en tijdrovend het kan zijn om een boek van een jaartal te voorzien wanneer in het boek geen jaar van uitgave staat, en de 'Brinkman' en/of Delpher geen uitkomst biedt. Door aan te geven welke speur-tocht gevolgd is, verhoogt u de kwaliteit van uw beschrijving, en is de mogelijkheid groter, dat iemand anders een aanvullend gegeven kan leveren, zodat de datering steeds meer 'aangescherpt' kan worden.
   
• Het verdient de voorkeur om bij de annotaties zoveel mogelijk de volgorde van de 'velden' aan te houden:
  
  titel/auteur,
  druk/editie,
  uitgever,
  paginering en illustraties,
  reeks.
  
  Daarna de annotaties die niet in bovengenoemde velden passen.

2 A. Titel-annotaties:

Titelvarianten:

• Omslagtitel: De dochters van den squatter.
• Titels (en teksten) in Nederlands, Duits en Frans:
• Aan de kop van de titelpagina: Oom Jan vertelt over...

Gegevens over de oorspronkelijke titel:

• Vert. van: Der gute Fridolin und der böse Dietrich. - 1830.
• Bew. van: A boy's voyage round the world. - London : Murray, 1871.
• Zeer vrije bew. van: Gullivers travels. - 1720.

Zie voor bronnen voor het achterhalen van oorspronkelijke titels bijlage 3.

 

2 B. Auteurs-annotaties:

(Met 'auteurs' worden hier alle medewerkers bedoeld.)

Hier kunt u extra auteurs en gegevens vermelden, en toeschrijvingen aan auteurs verantwoorden zoals:

• Bevat ook bijdragen van J.J.A. Goeverneur, J.P. Heye en P. Moens.
• Platen gesigneerd met AA. Dit is Adri Alindo (Scheen).
• Aimard, Gustave. Pseudoniem van Oliver Gloux. (....-....) (LR)
• De naam van de oorspronkelijke auteur komt niet in het boek voor.
• Auteursnaam niet in boek, maar gevonden in Brinkman bij 1e dr. 2e druk in Br. te vinden onder: Rails, Op de.
• Volgens het voorbericht betreft het hier een reisjournaal, geschreven door de jongste zoon van Samuel Smiles, en door deze voor de pers gereed gemaakt.
• Op de titelpagina staat bij de naam van de auteur: 'Schrijver van: Witkop, Admiraal Dubbelwit, Paddeltje, Spekkie, enz. enz. '.
• Op titelpagina bij de naam van de bewerker: 'Hoofd eener school te Amsterdam'.

2 C. Editie/druk-annotaties:

Het is aan te bevelen hier de 1e (Nederlandse) druk van een boek te vermelden. Voor bronnen zie bijlage 3.

Het opnemen van gegevens over tussenliggende drukken is niet gebruikelijk, behalve wanneer het informatie bevat die van belang is voor de datering. Zie punt 2 D.

Relaties met drukken die onder een andere titel zijn verschenen, oplagecijfers, overdrukken, herdrukken, of gegevens over bijvoorbeeld eerder verschijnen als 'losse stukjes' kunnen hier aangegeven worden.

• 1e dr.: 1893. (= eerste druk bij dezelfde uitgever)
• 1e dr.: Leiden : A.W. Sijthoff, 1905. (= eerste druk bij een andere uitgever)
• 1e dr. van deze bew.: 1873.
• Ook verschenen o.d.t.: Deugd en ondeugd, of Lotgevallen van Frederik en Diderik.
• Eerder verschenen als: ...
• Gedrukt in een oplage van 250 genummerde exemplaren.
• Overdruk van een verhaal uit de bundel: ...
• Fotomechanische herdruk van de uitgave uit 1871.

N.B. Voor vermelding van de eerste druk in de oorspronkelijke taal zie punt 2 A.

2 D. Uitgevers- en jaar van uitgave-annotaties:

• Ook verschenen bij Ledeboer in Gent. (Brinkman)
• Brinkman vermeldt wel een uitgave bij Misset in Doetinchem.
• Op titelblad uitgever Elsevier, op voorplat Uitgevers-maatschappij 'Nederland'.
• Adres van de uitgever volgens titelpagina: 'in de Nieuwestraat, by de Nieuwendijk'.

Jaar van uitgave of datering:

Verantwoording van een jaartal, dat niet in het boek en niet in Brinkman is gevonden, is van groot belang. Het kan misverstanden en veel dubbel zoekwerk voorkomen. Bovendien is onmiddellijk duidelijk of een geschat jaartal 'aangescherpt' kan worden, bijv. door een inscriptie of opdracht voorin een identiek boek uit een andere verzameling.

• Datering: niet in Brinkman. Waller: uitgever werkzaam in Krommenie van 1852-1870. Schatting: 186X.
• Datering: niet in Brinkman. Van Veen schat de titel op 186X, De Koning op 185X. Schatting 186X.
• Datering overgenomen uit: J. Burgers. Rie Cramer : leven en werk. 1974.
• Datering: niet in Brinkman. Prijsoorkonde voorin gedateerd 1886. Uitgever werkzaam van 1870- 1891 (Waller), schatting 188X.

2 E. Paginering en illustraties:

Hier kunt u extra informatie kwijt, die niet in het formele gedeelte van de titelbeschrijving is opgenomen. Voorbeelden:

• Pagina's niet genummerd.
• Illustraties gesigneerd met AH. Naam illustrator niet bekend.
• Litho's gedrukt bij Emrik & Binger, Haarlem.
• Het boek bevat 2 titelpagina's.
• Met extra titelblad, gelithograveerd in kleur.
• Kaart afgedrukt op schutblad.

2 F. Reeks-annotaties:

Voorbeelden:

• Naam reeks in boek: Bibliotheek voor jongens. Brinkman geeft: Bibliotheek voor jongens en meisjes.
• Eerder verschenen in de reeks: De goede kameraad.
• Reeks alleen herkenbaar aan de band; naam van de reeks niet in of op het boek, maar ontleend aan Brinkman.

 

2 G. Toevoegingen aan de inhoud:

• Bevat naast het aanbevelend woord van Louwerse, een 'Voorbericht van den bewerker', bij de 1e en de 2e dr.
• Bevat ook: Gullivers reis naar Brobdignac.
• Bevat naast het titelverhaal: De boschneger. De gemsjager. De schipbreukelingen. De Poolsche ballingen. Het weesmeisje. (Dit is van belang wanneer u weet of vermoedt dat deze verhalen ook afzonderlijk of in andere bundels zijn verschenen.)
• Bevat 5 pag. reclame.

2 H. Inhoudelijke annotaties:

Hierbij informatie over de inhoud van het boek.

• Verhaal in brieven over de spijsvertering en het menselijk lichaam, met zeer veel details.
• De geschiedenis van een eenvoudige boer tijdens de Tachtigjarige oorlog op het Noord-Hollandse platteland.
• Prentenboek over kinderen die soldaatje spelen.

Voorbeeld. Bij de volgende titel zijn een aantal annotaties toegevoegd:

Formele deel van de beschrijving:

De bijbelse geschiedenis : een lees-, leer en prenteboek voor de jeugd, inzonderheid voor scholen, catechisatien en huisgezinnen / door G. van Sandwijk ; [bevat een voorwoord ; met 192 plaatjes]. - [Heruitgave]. - Leyden : D. Noothoven van Goor, [186X]. - [258] p. : zw. houtsneden ; 20 cm.

Annotaties:

• Op omslag: met 192 plaatjes. (= verantwoording van de herkomst van een onderdeel van het titel/auteursveld)
• 1e dr.: Purmerend : J. Schuitemaker, 1851. (= drukgeschiedenis)
• Links onderaan de katernen staat: 'Prent.magazijn', 1e t/m 8e jaarg., met bij elke jaargang 4 x een nummer: 5, 11. 17, 23. Rechts onderaan staat: 'Bijb. gesch.' met nummer 1 t/m 32. Elk katern telt 8 pagina's. (= paginering)
• Jaargang 1 t/m 8 van het 'Prentenmagazijn voor de jeugd, in proza en poëzy' door G. van Sandwijk verscheen van 1842-49 bij J. Schuitemaker te Purmerend. (= verklaring voor de vermelding onderaan de katernen)
• Datering: 2 vermeldingen in Brinkman: 1851 en 1867. Het voorwoord van het boek is van 1851, en het boek bevat reclame van de uitgever uit 1851 (Schuitemaker). Uitgever Noothoven hoort bij heruitgave van 1867, maar die zou (volgens Brinkman) 20 gekleurde platen bevatten. Schatting tussen 1851 en 1867: 186X.
• Bevat 4 pag. reclame voor uitgaven van J. Schuitemaker te Purmerende.

BIJLAGE 3. BIO- en BIBLIOGRAFISCHE BRONNEN

Bij de Dienst Boek & Jeugd werd de volgende regel gehanteerd:

• als eerste bron gelden de gegevens uit het boek (ook als het jaartal afwijkt van de Brinkman);
• de tweede bron is de Brinkman;
• de derde bron is Delpher;
• daarna gelden andere bronnen, zoals biografieën en (deel)bibliografieën.
• Hieronder vindt u een opsomming van de belangrijkste bronnen.

De 'Brinkman'.

Dit is een algemene bibliografie, in de wandeling aangeduid als 'de Brinkman'. Ze bestaat echter uit een aantal delen, samengesteld door verschillende mensen, en beslaat het tijdvak vanaf 1600.

Het betreft de volgende delen:

1. Abkoude, J. van.

Naamregister van de bekendste en meest in gebruik zijnde Nederduitsche boeken... / door J. van Abkoude ; vermeerderd door R. Arrenberg. 2e dr. - Rotterdam, 1788. - 598 p. (herdr. Leiden, 1965.)

Bestreken periode: 1600-1787.

Titels die volgens de samenstellers niet belangrijk waren, zijn weggelaten.

2. Jong, J. de.

Alphabetische naamlijst van boeken welke sedert het jaar 1790 tot en met 1832 in Noord-Nederland zijn uitgekomen / samengest. door J. de Jong. - Den Haag, 1835. - 755 p. + suppl. 159 p. (herdr. Leiden, 1965.)

Bestreken periode: 1790-1832. Keuzebibliografie.

3. Brinkman, C.L.

Alphabetische naamlijst van boeken, plaat- en kaartwerken die gedu-rende de jaren ... in Nederland zijn uitgegeven of herdrukt / C.L. Brinkman. - Amsterdam, 1858-1878. 3 dln. (herdr. Leiden, 1965.)

Bestereken periode: 1833/1849, 1850-1862, 1863-1875.

Men streeft naar volledigheid.

4. Brinkman's cumulatieve catalogus van boeken: Nederlandse bibliografie bevattende de in Nederland en Vlaanderen uitgegeven of herdrukte boeken die werden ontvangen door het Depot van Nederlandse publikaties K.B. - Leiden, 1846-heden. (Deze titel geldt vanaf 1976, daarvoor wisselende titels.)

Uit bovenstaande opsomming blijkt al, dat 'de Brinkman', vooral de oudste delen, verre van volledig is. Jeugdboeken werden vaak niet erg belangrijk gevonden, en daarom ontbreken titels geheel, of niet alle drukken zijn opgenomen.

De Brinkman bestaat uit losse jaardelen, en uit 5- of 10-jaarlijkse cumulaties daarvan. Soms is het handig om losse jaardelen te raadplegen, bijvoorbeeld wanneer in een cumulatie is aangegeven dat een deelwerk is verschenen van 1917-1920.

Zoeken in de Brinkman kan alfabetisch op auteur van het werk, of bij anoniemen op de titel. N.B.: de oudere Brinkmannen hanteren een andere alfabetisering van anoniemen: niet op het eerste woord (uitgezonderd lidwoord), maar op het eerste zelfstandige naamwoord, bijvoor-beeld: Rails, Op de., of: Geschiedenis, wonderbaarlijke, van ...

Vanaf 1800 bestaat een titellijst op de Brinkman, waarin op titel kan worden gezocht, en vanaf 1850 een Repertorium, waarin op onderwerp gezocht kan worden. In grotere openbare bibliotheken en in universiteitsbibliotheken is de Brinkman te raadplegen.

Lectuur Repertorium

Scheen

BIJLAGE 4. DATEREN VAN OUDE KINDERBOEKEN

BIJLAGE 5. COLLATIE EN VINGERAFDRUK

BIJLAGE 6. ONTSLUITEN

BIJLAGE 7. RANGSCHIKKEN

BIJLAGE 8. LITERATUUR OVER TITELBESCHRIJVEN

BIJLAGE 9. LIJST VAN AFKORTINGEN

NOTEN

1. De verzamelaars Waller en Van Veen hanteerden een systeem van beschrijven, waarbij vergelijking van een boek-in-de-hand met een beschrijving goed mogelijk was: de typografie van de titelpagina werd (enigszins) weergegeven door elke nieuwe regel op het titelblad aan te geven met / .

Bij de Internationale regels voor het titelbeschrijven wordt dit niet toegepast. Een dergelijke weergave kan altijd worden toegevoegd aan de (officiële) beschrijving. Met de huidige mogelijkheden van reproductie kan men zich echter afvragen of een kopie van de titelpagina, al dan niet verkleind, niet meer informatie biedt.