Mijn vader werkte vanaf de Mulo (1937) tot aan zijn pensioen bij drukkerij Kühn & Zoon in Rotterdam. Ze drukten onder andere heel mooie en beroemde lithografische affiches, maar ook bier-etiketten voor Heineken, en koffie- en theewikkels voor Van Nelle. Voor Van Nelle drukten zij de bekende Piggelmee-boeken, waarvoor je als klant kon sparen door de bonnen uit de koffie- en theeverpakking te knippen. Je moest dan wel nog een bedrag bijbetalen, en in geval van de Piggelmee-boeken ook nog een bedrag voor de losse plaatjes, die in een cellofaan zakje zaten verpakt.
Een werknemer van Van Nelle, L.C. Steenhuizen (van 1906 tot 1926 hoofdvertegenwoordiger bij Van Nelle) onder het pseudoniem Leopold, bewerkte het sprookje Van de visser en zijn vrouw van de gebroeders Grimm tot een sprookje waarin het kabouterpaar Piggelmee en zijn vrouw Tureluur de hoofdrol speelt. Het echtpaar blijft ontevreden, ook al worden al hun wensen door een tovervisje vervuld. Ze eindigen zoals ze begonnen waren: eenvoudig levend in een Keulse pot. Toch is er een verschil, ze hebben de juiste koffie ontdekt: “Tot het einde hunner dagen / Zat het eenzaam dwergenpaar / Steeds ‘Van Nelle's’ koffie drinkend, / In-gelukkig bij elkaâr.” Voor het volledige verhaal zie: https://www.dbnl.org/tekst/grim001vanh01_01/index.php
Van het toovervischje werd in 1920 uitgegeven door Van Nelle. In 1923 verscheen een vervolg: Hoe Piggelmee groot werd ook door Leopold geschreven. In 1936 was er een nieuwe uitgave van Van het Toovervischje, nu met plaatjes van Nans van Leeuwen. Het was het eerste Piggelmee-boek in oblong formaat. Dit was ook het eerste boek dat door Kühn & Zoon werd gedrukt. Na de oorlog in 1949-1951 drukten ze een nieuwe versie van Het Tovervisje, en nog drie andere delen, steeds met prachtige plaatjes van Nans van Leeuwen. Deze werden echter door andere auteurs geschreven. De wonderschelp (1950): Jan Laurens Wage ; Piggelmee groeit en wordt weer klein (1951): D. Roodenburg Vermaat; Piggelmee, de baas van bos en duin (1951): Jan van Duin.
Oplagecijfers
De Piggelmee boeken werden erg beroemd en iedereen heeft er wel herinneringen aan. Maar was dat succes ook te zien aan de oplagecijfers? Ik ging op zoek daarnaar in het besef dat oplagecijfers altijd moeilijk te vinden zijn. In het archief van de drukkerij vond ik niets. In het archief van Van Nelle, dat eveneens bewaard wordt in het Stadsarchief Rotterdam, vond ik wat losse aantekeningen, die een indicatie gaven. Laten we die aantekeningen eens nader bekijken.
De aantallen deden me duizelen. Van het eerste Toovervischje, in 1920, werden 204.000 exemplaren gedrukt. Van het eerste Nans van Leeuwen-boek, uit 1936, staan alleen de verkochte exemplaren vermeld: 40.857. Gedrukt werden er dus minstens zo veel. De oplage van de vier Nans van Leeuwen-boeken uit 1949-1951 bedroeg in totaal: 1.150.750, dus meer dan 1,1 miljoen. Als je alle voor- en na-oorlogse Piggelmee-boeken optelt, dus niet alleen de door Nans van Leeuwen geïllustreerde en door Kühn gedrukte, kom je op meer dan 1,6 miljoen. In totaal ging het, voor en na de oorlog samen, minstens om 4,1 miljoen boeken.
Drukkosten
Tot slot nog even terug naar mijn vader. Ik ontdekte wat de drukkosten waren voor de na-oorlogse Piggelmee-boeken: Van Nelle betaalde fl. 2,01 per boek (de klant betaalde fl. 1,50, naast de bonnen die ingeleverd moeten worden). Bij het bedrag stel ik me een tafereel voor, daar op het kantoor van de drukkerij aan de Rotterdamse Crooswijksesingel. De heren hebben lang en breed gepraat over de prijs, er zijn misschien wel sigaren en cognac aan te pas gekomen. Ze lijken het eens te worden op fl. 2,00. En dan neemt in mijn verbeelding mijn vader het woord, die prijscalculator was bij de drukkerij. ‘Heren, als we van die twee gulden maken: twee gulden en een cent, dan hebben we een deal. Anders niet’. Want mijn vader kon ongetwijfeld met 1,1 miljoen vermenigvuldigen. Een boekhouderstype, net als ik.
Met dank aan collega-detective Dick Venema. Op de website http://www.oudejeugdboeken.nl/reeks/vannelle staat al enige tijd de lijst die Dick opstelde met alle 76 titels die Van Nelle uitgaf.