Een vergeten bestseller

In februari 1805 publiceren enkele Franse kranten artikelen over een heldhaftig meisje dat in haar eentje te voet van West-Siberië naar Petersburg was gereisd. Daar wilde zij de keizer gratie vragen voor haar vader die wegens enkele misdrijven was verbannen naar Siberië. Dit verhaal over Prascovie Lopuloff inspireert een Franse schrijfster tot een roman voor meisjes waarmee zij internationaal roem zal oogsten. In de herfst van 1805 begint ze eraan. Elisabeth ou les exilés de Sibérie komt in 1806 uit in Parijs bij Giguet et Michaud. Het boek is meteen een succes. In de loop van de 19e eeuw volgen nog 38 Franse uitgaven en 32 in Engelse vertaling. In Nederland verschijnt het boek onder maar liefst drie verschillende titels. Elisabeth of de edele ballingen (1809 en 1813), Elisabeth of de verbannenen (ca. 1830) en Elisabeth of de Poolsche bannelingen in Siberië (1871 en 1886).

Het verhaal
Het gezin van Pieter Springer, zijn vrouw Fedora en hun dochter Elisabeth leeft al twaalf jaar zeer geïsoleerd in Siberië. Elisabeth merkt dat haar vader heimwee heeft naar zijn vaderland. Beide echtelieden zijn van koninklijke afkomst. Hij heeft tevergeefs het koninkrijk Polen verdedigd tegen opdeling en voor straf is hij levenslang verbannen naar Siberië. Elisabeth wil voor hem vergiffenis vragen aan de keizer in Petersburg. Uiteindelijk laat haar vader haar als ze 17 is te voet vertrekken in gezelschap van een bejaarde zendeling. Na diens overlijden, bijna op de helft van de reis, trekt Elisabeth alleen verder. Het is een zware tocht, waarbij ze onderweg hulp krijgt van diverse mensen die onder de indruk zijn van haar vroomheid, deugdzaamheid en liefde voor haar ouders. Bijvoorbeeld een bende rovers durft haar geen kwaad te doen en laat haar met rust. Na haar aankomst in Moskou in maart 1801 hoort ze dat keizer Alexander de volgende dag in de hoofdkerk gekroond zal worden. Het lukt haar tot hem door te dringen en hij verleent haar vader gratie. Ook herstelt de keizer haar vader in zijn rang en waardigheden en geeft hij hem zijn bezittingen terug. Voor de thuisreis krijgt Elisabeth van de keizer een rijtuig, twee vrouwelijke bedienden en geld voor reiskosten. Elisabeth bezoekt de mensen die haar op de heenreis hadden geholpen en deelt met gulle hand roebels uit. Na thuiskomst ontvangt ze haar eigen beloning: gelukkige ouders en een huwelijksaanzoek van de zoon van de gouverneur.

De auteur
Op titelpagina’s staat deze schrijfster vaak vermeld als Madame Cottin of mevrouw Cottin, maar ook als Sophie Cottin. Zij is geboren als Marie Joséphine Risteau (of Ristaud). Sophie is haar roepnaam en ze leeft van 1770 tot 1807. In 1790 trouwt zij met een bankier in Parijs, die drie jaar later overlijdt. Voor haar plezier schrijft ze sentimentele romans: Claire d’Albe (1799), Malvina (1801), Amélie Mansfield (1803) en Mathilde (1805).
Mevrouw Cottin is nooit in Rusland geweest. Alles wat zij in Elisabeth vertelt over het landschap, het klimaat, de natuur, de ligging van plaatsen en de afstanden tussen plaatsen komt uit geraadpleegde boeken en atlassen.

De vertaler
Mijn speurtocht naar de naam van de vertaler heeft niets opgeleverd. Het boek is tenminste tweemaal in het Nederlands vertaald. Ik kon alleen de vertaling van 1813 vergelijken met de vertaling van 1886.

De illustrator
De illustraties bij dit blog komen uit de uitgave van 1886 van P. Kluitman. Het lijken kleurenlitho’s te zijn. De naam van de illustrator is nergens vermeld. In andere gedigitaliseerde uitgaven van Elisabeth heb ik deze illustraties niet gevonden.  
De uitgever heeft veel zorg besteed aan de band. De bandtekening in zwart op rood linnen lijkt op het spiegelbeeld van een van de illustraties. Mooi is ook de plaatsing van de titel in goudkleurige letters. Mogelijk heeft Pieter Kluitman  bij deze uitgave gedacht aan zijn overleden eerste echtgenote en aan hun jonggestorven dochter, die allebei Elisabeth heetten.

Naschrift
Hoe vergaat het de echte heldin na haar avontuurlijke reis? Prascovie Lopuloff trekt zich terug in een klooster in Moskou. Dat belet haar niet om kennis te nemen van het boek van mevrouw Cottin. Kort voordat ze haar laatste geloften doet spreekt ze daarover. Ze stoort zich aan de slordigheden en fouten in het verhaal. Dat mevrouw Cottin haar zonder haar toestemming heeft laten trouwen, daar is ze heel boos over. Prascovie Lopuloff overlijdt in 1809.

Irene Annegarn