Jip en Janneke: vriendjes voor altijd

Op zaterdag 13 september 1952 verscheen in dagblad Het Parool op de juniorpagina het allereerste verhaal over Jip en Janneke. Jip kijkt door een gaatje in de heg en ziet een meisje. Het meisje heet Janneke en ze woonde daar gisteren nog niet. Jip kruipt door het gat in de heg maar hij komt vast te zitten. Hij wordt door de vaders uit zijn benarde positie bevrijd en dan gaan de kinderen samen spelen. Na dit eerste avontuur volgden er nog zo'n 240 avonturen die staan opgetekend in verschillende uitgaven die de afgelopen 67 jaar zijn uitgebracht.

Verhalen toen en nu

Annie M.G. Schmidt schreef de verhalen over Jip en Janneke in korte tijd op de drukke redactie van Het Parool. Tot zaterdag 7 september 1957 stond er wekelijks een nieuw verhaal in de krant. Tussen 1953 en 1960 werden de verhaaltjes gebundeld uitgebracht in acht boekjes. Geheel in lijn met de leesmethoden van die tijd werden lange woorden door streepjes in lettergrepen verdeeld. Het overgrote deel van de verhalen is nog precies zo als Annie M.G. Schmidt ze in eerste instantie op de Parool-redactie geschreven heeft. In de voorbije zestig jaar laaide af en toe een discussie op of de verhalen niet rolbevestigend zouden zijn, maar over het algemeen hebben de verhaaltjes de tand des tijds goed doorstaan.

In recente heruitgaven van Jip en Janneke worden wel details gemoderniseerd: 'guldens' wordt bijvoorbeeld vervangen door 'muntjes' en ook worden enkele verhalen over bijvoorbeeld de schillenboer en het borstelmannetje niet meer in bundels opgenomen. Sommige verhaaltjes bevatten elementen die nu ouderwets zijn, zoals een kolenhok, een schrijfmachine, telefoon met kiesschijf en het kleuteruurtje op de radio. Jip en Janneke hebben geen tablet en ze gaan niet naar de BSO, maar de verhalen over alledaagse zaken zijn nog altijd herkenbaar voor een kleuter, zoals samen een tent bouwen, met een waterpistool spelen, teveel ijs eten, bang zijn voor een grote hond, van het cakebeslag snoepen en paaseieren beschilderen.

Illustraties

De verhalen over Jip en Janneke zijn onlosmakelijk verbonden met de illustraties van een andere Parool-medewerkster, Fiep Westendorp. In de ene editie van Het Parool verscheen het eerste verhaal zonder plaatjes, in een andere editie stonden twee tekeningen van Jip. Fiep Westendorp tekende de kinderen als silhouetten, zodat ze goed gedrukt konden worden op krantenpapier. Dit leverde haar wel hoofdbrekens op, want de kleuters moesten altijd van opzij getekend worden en bij zwart op zwart verdwijnen vormen in elkaar.

Fiep Westendorp maakte voor het kleuterweekblad Bobo in de periode 1976-1980 bij alle verhaaltjes nieuwe illustraties: Jip en Janneke bleven zwarte silhouetten, maar de omgeving eromheen kreeg kleuren. Daarna moderniseerde de illustratrice alle zwartwitsilhouetjes in de bestaande vijf pockets. Jips hansopje werd een gewone zwarte broek met een gestreept t-shirt en ook Jannekes outfit en kapsel werden gemoderniseerd.

Bijzondere Jip en Janneke-uitgaven

In de kinderboekencollectie van de Koninklijke Bibliotheek bevinden zich bijna driehonderd Jip en Janneke-uitgaven. Naast de eerste druk van het eerste boekje Jip en Jan-ne-ke uit 1953 en de andere bundels zijn er vertalingen in Duits, Engels en Spaans maar ook edities in het Twents, Israëlisch, Litouws en Estlands. Klassiek geschoolden kunnen terecht bij de Latijnse vertaling.

Twee opmerkelijke collectiestukken verdienen een aparte vermelding: ten eerste het voelboek Samen kijken naar Jip en Janneke, een speciale uitgave van de Fiep Westendorp Foundation voor blinde en slechtziende kinderen. De uitgave bestaat uit een omslag met twee ringbanden, waar links de verhalen staan afgedrukt en rechts de illustraties en enkele woorden in braille die door speciaal reliëf voelbaar zijn.

Het tweede opmerkelijke collectiestuk is Een brief aan Sinterklaas. Het gelijknamige verhaal staat op blad gedrukt dat dubbelgevouwen is vastgezet aan een rode envelop met het adres 'Sinterklaas, Madrid, Spanje'. Het verhaal vertelt dat de kinderen een brief schrijven aan Sinterklaas en dat Jip een locomotief tekent en Janneke een schoudertasje. Beide tekeningen zitten in de envelop. Een brief aan Sinterklaas verscheen in 2008 ter gelegenheid van de 97e geboortedag van Annie M.G. Schmidt.

Vriendschap

In 2020 verschenen bij uitgever Querido vier nieuwe J&J-boeken met ruim veertig verhaaltjes per boek, die zijn geselecteerd uit het de grote verzamelbundel Jip en Janneke. Eén van de boeken draagt de treffende titel Jip en Janneke: vriendjes voor altijd. In de recensie van NDB Biblion staat: "Ook al zijn de verhalen uit de jaren vijftig van de vorige eeuw, Jip en Janneke beleven nog steeds hetzelfde als de huidige kinderen in de verschillende seizoenen. In deze bundel zijn weer de karakteristieke zwart-witillustraties opgenomen, ze zijn tijdloos en blijven aanspreken." Jip en Janneke zijn vriendjes voor altijd.

Meer?

Deze blog is eerder gepubliceerd op de KB-website.

Karin Vingerhoets