Prentafbeeldingen op schilderijen

Kunstenaars hebben schilderijen gemaakt waarop kinderprenten en andere typen prenten staan afgebeeld. Behalve  schilderijen bestaan er ook prenten waarop een prent is afgebeeld. Hiernaast een voorbeeld van zo’n prent op een prent: het gaat om een voorstelling van twee kinderen die privé-onderwijs krijgen over een prent van “Czaar Peter” (afb.1). Deze soorten afbeeldingen van (kinder)prenten worden nu verzameld en geïnventariseerd. Waarom doen we dat?

Afbeeldingen van prenten op schilderijen en prenten laten vaak zien op welke manier ze werden gebruikt. Er zijn middeleeuwse schilderijen met biddende figuren die naar een religieuze prent kijken; kennelijk inspireerde zo’n prent tot gebed. Ook zijn er schilderijen, bijvoorbeeld van Pieter Bruegel de Jonge, waarop te zien is dat tijdens een kermis prenten verkocht werden in de open lucht, met een buitenmuur als etalage (afb.2). Dergelijke voorstellingen geven ons inzicht in de manier waarop in het dagelijks leven met prenten werd omgegaan.  

Een prent van Cornelis Massijs toont ons een herberg waar een prent aan de muur hangt als wandversiering (afb.3). En Massijs is niet het enige voorbeeld van deze toepassing. We kennen dit gebruik ook van andere prenten en van beroemde schilderijen, bij voorbeeld van Jan Steen en van Vincent van Gogh. Denk aan zijn schilderijen van de aardappeleters: wie goed kijkt, ziet een prent aan de wand hangen. Want prenten waren zo goedkoop, dat zelfs arme aardappeleters er wel eentje konden aanschaffen.

Omdat prenten goedkoop waren, dienden ze ook ter lering en vermaak van kinderen, zowel op school als thuis. Zo zijn er schilderijen waarop kinderen prenten aan het kleuren zijn, of waarop moeders aan hun kinderen verhalen erover vertellen. Vaak gaat het maar om een klein detail op een schilderij, zoals op deze uitsnede van een schilderij van Gosling Posthumus, uit 1835 (afb.4).  Dergelijke prenten en schilderijen worden nu  geïnventariseerd en in een fotoarchief opgeslagen voor nadere studie. Daarbij is ook het van belang te weten waar deze schilderijen en prenten te vinden zijn. Dat is niet altijd bekend.

Jaren geleden werd bij voorbeeld tijdens een uitzending van “Tussen Kunst en Kitsch” een schilderij getoond van een kind dat in een prentenalbum bladert. Zie de uitsnede hiernaast: een foto van een TV-beeld (afb.5). Maar de naam van de eigenaar werd daarbij natuurlijk niet genoemd. Graag zouden we informatie ontvangen over de eigenaar, met name voor een betere foto. Trouwens, van iedereen die mooie voorbeelden kent van kinderprenten of centsprenten op schilderijen en prenten krijgen we graag een bericht. Stuur hierover svp een mail naar: JGLThijssen@planet.nl

Jo Thijssen