Wat een vreemde titel zult u denken. Nu het hoofdkantoor van Unilever niet naar Rotterdam komt kan dat gezien worden als een overwinning voor Engeland. Ook Nederland profiteert: het afschaffen van de dividendbelasting gaat hoogstwaarschijnlijk niet door! Dat de titel van deze blog klopt zal ik in het vervolg duidelijk maken.
Eerst een stukje geschiedenis: het begon allemaal toen ‘natuurboter’ concurrentie kreeg van ‘kunstboter’ ofwel margarine. In 1871 begon Antoon Jurgens, handelaar in natuurboter, in Oss de eerste fabriek voor margarine. Een jaar later startte Sam van den Bergh in diezelfde stad eveneens een margarinefabriek. Na jaren concurrentie sloten ze in 1908 een overeenkomst en fuseerden in 1927 als Margarine Unie. Uit die samenwerking ontstond later Unilever.
Wat dat met kinderboeken te maken heeft?
De firma Van den Bergh maakte al vroeg reclame achterop fabrieksprentenboeken voor “Van den Bergh’s Vitello" en gaf ook zelf kinderboeken uit. Voor affiches maakte de firma gebruik van bekende illustratoren, zoals Rie Cramer. In deze blog beperk ik me tot het noemen van twee ‘toppers’ en geef ik een uitgebreide beschrijving van een heel bijzondere uitgave.
Twee zeer populaire uitgaven waren De Blue band-encyclopedie Ik weet het (1954) en Het Blue Band sportboek : veertig sporten en spelen in woord en beeld (1955). Ze verschenen in losse afleveringen en je kon de losse kleurenplaatjes sparen bij de pakjes Blue Band margarine.
Victory
Een zeer bijzondere publicatie in het genre reclame-uitgaven is het boek Victory, rond 1930 verschenen bij Van den Bergh's Fabrieken, Rotterdam. Het is een promotieartikel waarmee de firma wil tonen hoe goed hun producten zijn, hoe mooi en schoon de fabriek is en hoe tevreden het personeel. Wat de beoogde doelgroep was, is niet bekend. De uitgave lijkt bedoeld voor de jeugd, gezien de fantasiefiguur die in het verhaal een belangrijke rol speelt.
Wie de tekst heeft geschreven is niet bekend. Een van de illustraties (een vanuit vogelperspectief getekend overzicht van Van den Bergh’s fabrieken in Rotterdam)bevat een signatuur met de naam Job Denijs. Hij was was illustrator en reclameontwerper en leefde van 1893 tot 1970. Hij werkte waarschijnlijk voor de Vereniging Nederlands Fabricaat. Deze instelling gaf voorlichting over industrialisatieprocessen en producten daarvan. Het boek Victory past heel goed in een dergelijke opzet. De Comiclopedia vermeldt dat Denijs meewerkte aan Blue Band, het tijdschrift van de firma. Het is mogelijk dat hij de illustrator is van de kleurenillustraties en de zwart-wit tekeningen in Victory, maar deze zijn geen van allen gesigneerd. De kleurenillustraties die het productieproces in veel details tonen, wekken de indruk dat ze naar bedrijfsfoto’s zijn gemaakt.
Het verhaal begint met Mevrouw Harders, die aan haar ouderlijk huis denkt: aan ‘haar moeder, een echte boerin nog, die in het karnhok zwoegde, om de rijpende boter tot een volmaakt product te bereiden’. Mevrouw Harders weet van het gebruik van kunstboter, maar wil er niets van weten. ‘Zij gèèn margarine!’ Dan valt ze in slaap en verschijnt een fantasiefiguur, Victory genaamd, waarmee ze naar Indië gaat. De kokospalmen daar leveren de vetten die door de blanda’s naar Rotterdam worden verscheept. Daarna bezoeken ze Texas, waar cowboys kudden runderen voortdrijven richting Chicago. Dat daar de slachthuizen wachten, wordt niet vermeld.
Weer wakker bezoekt mevrouw Harders met haar man Rotterdam en krijgen ze een rondleiding in de margarinefabriek. Ook daar verschijnt Victory ‘als in droomtoestand’ en vertelt hij haar over de scheikundige Mège Mouriès. Daarna wordt het bedrijf bekeken en wordt in woord en beeld uitgebreide informatie verschaft over grondstoffen en productieproces.
Dat productieproces is gerationaliseerd en men is heel erg trots op de arbeidsdeling die voor die tijd nieuw was: ‘Nooit hadden ze een plaats gezien, waar gezelligheid en arbeid zoo wèl te zamen waren gevoegd. Honderden jonge meisjes, allen gekleed in hagelwitte jassen, het hoofd gedekt met een muts van dezelfde kleur, waren bezig de bekende Blue Band-margarine te verpakken, eerst in papier, daarna in kartonnen doozen of houten kistjes.’ … ‘Elk had hier maar een klein onderdeel van het werk te doen; de een knipte lange reepen blik in stukken, heel den lieven dag; de tweede boog ze rond, om een vorm heen; de derde laschte den naad....’
‘Dat kittige ding, dat schalksche blondje, spijkerde in één dag de zijwanden van 2400 kistjes. De opzichter vertelde het, vol trots, dat hij zoo'n werkster had. Het blondje glunderde. Meneer Harders rekende uit: in acht uren 2400, dat was per uur 300, per minuut 5 stuks... Ze bezoeken ook de drukkerij, en daar ziet mevrouw Harders haar Victory terug: het is het Blue Band meisje!
In het slothoofdstuk getiteld: ‘De laatste vesting valt’ bezoekt Victory mevrouw Harders nog eenmaal: nu om haar ouders over te halen Blue Band te gaan gebruiken. De oude vrouw zet haar man met Blue Band gebakken aardappels voor en die denkt dat het roomboter is. U begrijpt het: voortaan bakken zij ook met Blue Band! Het hele boek Victory is digitaal beschikbaar.
Ook nog recent was Unilever betrokken bij het publiceren van kinderboeken, zoals in 2016 bij kinderboeken met bekende Nederlanders zoals Albert Verlinde, Katja Schuurman en Wesley Sneijder en in 2017 bij een aantal sinterklaasboeken.