Tijdens de Tweede Wereldoorlog produceerde het kunstenaarsduo El Pintor een aantal bijzondere prentenboeken, waaronder de serie El Pintor’s reizen. De KB heeft de twee delen uit deze serie in haar collectie; Wat Hassan zag en Matsa Boemi op de Tafelberg. In deze kinderboeken wordt over Marokko en Kaapstad geschreven. In deze blog wil ik laten zien welk beeld van Marokko naar voren komt in Wat Hassan zag.
Over de auteur(s)
El Pintor wordt in het nawoord van Wat Hassan zag voorgesteld als een wereldreiziger. In verschillende landen heeft hij verhalen verzameld en daarvan heeft hij de mooiste opgeschreven. In werkelijkheid is 'El Pintor' de naam van het kunstenaarsduo Jacob Kloot en Anna Galinka Ehrenfest. Zij ontmoetten elkaar op de Nieuwe Kunstschool in Amsterdam. Behalve kunstenaar en schrijver was Jacob Kloot uitgever en eigenaar van uitgeverij Corundo in Amsterdam. Het duo schreef onder de naam El Pintor om Jacobs joodse identiteit te verhullen. Toen ze in 1943 een huis wilden kopen, kwam die toch aan het licht. Hij werd op transport gesteld naar Sobibor waar hij op 2 juli 1943 werd vermoord. Door dit trieste einde is El Pintor slechts enkele jaren actief geweest. In die paar jaar hebben ze toch een aantal mooie prentenboeken en creatieve doeboeken uitgegeven.
Romantisch beeld
Wat Hassan zag is in 1943 verschenen en gaat over de Marokkaanse Hassan die met koorts bij zijn moeder op het dakterras ligt. Normaal komen hier alleen vrouwen, maar als Hassan heel zoet is, mag hij hier uitrusten. Vanaf deze hoge plek, kijkt Hassan neer op de Marokkaanse stad, tot hij wegzakt in een koortsdroom.De dakterrassen worden letterlijk voorgesteld als een tweede wereld boven de stad. Beneden heerst chaotische bedrijvigheid: Ezeldrijvers, marktkoopmannen en sprookjesvertellers, iedereen roept door elkaar. Op de dakterrassen houden de vrouwen zich met huishoudelijke taken bezig. Ze wassen en koken en ondertussen zijn ze flink aan het kletsen. Er is vooral veel sprake van ambachtelijke bezigheden. De vrouwen lopen met aardewerken kruiken over straat om water te halen en ezeldrijvers laten hun vrachten dragen door muilezels.
Uit het boek komt een romantisch beeld naar voren over de oosterling die eenvoudig was en dicht bij de natuur leefde. In Nederland had de industriële revolutie zich namelijk al voltrokken en hier verlangde men nostalgisch terug naar de tijd vóór de revolutie, waarin alles nog ambachtelijk en met de hand werd gedaan. Marokko was voor de meeste Nederlanders onbekend en vreemd en daardoor ook mystiek. Dit mystieke beeld van Marokko wordt ook door El Pintor beschreven. Zo zijn er op straat slangenbezweerders en sprookjesvertellers aanwezig en Hassan en zijn moeder geloven in de wonderlijke, geneeskrachtige werking van natuurlijke henna.
Sprookjesachtig landschap
Het lijkt wel alsof Hassan in een sprookjesland woont. Overal om hem heen zijn ibis-vogels en eucalyptusbomen en in de verte liggen de bergen die door de zon telkens van kleur veranderen. Achter deze bergen ligt het paleis van de sultan. El Pintor beschrijft heel precies wat Hassan hoort, ziet, voelt en ruikt. Hierdoor krijgt de lezer het gevoel alsof hij zelf in Marokko is. Hassan ruikt de geraniums, de wierook, de kruiden en de koffie, hij hoort de kooplieden en de slangenbezweerders, hij ziet de bergen die steeds van kleur veranderen en hij voelt de warmte van de hete middagzon. Als de zon hoog staat, lijkt de stad stil te staan. De vrouwen zijn gestopt met kletsen, de kippen trekken zich terug en Hassan valt in slaap. Dit beeld van een bijna stilstaande samenleving waarin alles vredig is, past ook binnen het romantische beeld dat men lange tijd van het oosten heeft gehad.
De droom van Hassan
De koortsdroom van Hassan heeft een andere toon dan de rest van het verhaal. In plaats van een romantische en vredige beschrijving, wordt hier eerder een angstaanjagend en koloniaal beeld van het oosten gegeven. In zijn droom ziet Hassan een karavaan van de sultan en hij wordt op brute wijze meegenomen zodat hij met de dochter van de sultan kan trouwen. Deze sultan bezit driehonderd gesluierde vrouwen en zijn karavaan zit vol met exotische dieren zoals olifanten en kamelen. De twee mannen die Hassan meenemen worden op de volgende manier als wilde beesten omschreven:
‘Twee moren met blinkende tanden en woest rollende ogen tilden hem op een zwart ros en het dier begon meteen te draven.’
Deze omschrijving als onbeschaafde wildeman past bij het beeld dat men tijdens de koloniale periode had. Oosterse mensen werden toentertijd als ongemanierd en gewelddadig gezien en de Europeanen hadden de schone taak hen (her)op te voeden. Het beeld van woeste wildemannen werd toen vaak als propaganda ingezet om zendelingen voor de koloniën te werven. In Wat Hassan zag wordt dit beeld niet als realistisch voorgespiegeld, want het komt alleen naar voren in Hassans nachtmerrie.
Beeld van Marokko
El Pintor beschrijft Marokko dus op een romantische en sprookjesachtige manier waarbij de droom van Hassan een uitzondering vormt. Daarbij is het ook bijzonder hoeveel aandacht El Pintor besteedt aan de beschrijvingen van het Marokkaanse landschap. Aan de hand van verschillende zintuigen wordt de omgeving van Hassan heel beeldend neergezet. Dit zorgt ervoor dat de lezer zich even kan wanen in een vreemde en exotische cultuur.
Wat Hassan zag is in gedigitaliseerde vorm beschikbaar op Het Geheugen.
Deze blog is eerder gepubliceerd op de KB-website.