Geschiedenis van de SGKJ

De oorsprong van de Stichting Geschiedenis Kinder- en Jeugdliteratuur ligt in een multidisciplinaire, interuniversitaire werkgroep Kinder- en Jeugdliteratuur, waaruit in 1986 het Landelijk Platform Kinder- en Jeugdliteratuur ontstond. Binnen dit Platform functioneerden verschillende werkgroepen, waarvan één zich richtte op de geschiedenis van kinder- en jeugdliteratuur.

Wegens gebrek aan financiële middelen kwam er in 1993 een einde aan het Landelijk Platform Kinder- en Jeugdliteratuur. Enkele werkgroepen gingen vervolgens zelfstandig door als stichting met een bescheiden startkapitaal vanuit het Platform. Op  3 juni 1993 werd de Stichting Geschiedenis Kinder- en Jeugdliteratuur (SGKJ) opgericht.

Studiedagen

Tweemaal per jaar organiseert de SGKJ een studiedag, in het voor- en in het najaar. Tijdens deze bijeenkomsten worden lezingen gehouden over verschillende onderwerpen, vaak rond een bepaald thema. Sprekers zijn SGKJ-Vrienden die de gelegenheid krijgen om hun onderzoek te presenteren en andere deskundigen. In de loop der jaren is er een rijke verscheidenheid aan onderwerpen aan de orde geweest. Een keuze uit de onderwerpen tot en met 2020:

  • Geschiedenis van de kinder- en jeugdliteratuur, zoals achttiende-eeuwse almanakken, jeugdtijdschriften door de eeuwen heen, orale kinder- en jeugdliteratuur, Gouden Boekjes en rooms-katholieke en protestants-christelijke kinderboeken;
  • Geografisch georiënteerde kinder- en jeugdliteratuur, zoals Nederlands-Indische kinder- en jeugdliteratuur, Vlaamse en Friese kinder- en jeugdliteratuur, kinder- en jeugdliteratuur over de razzia in Putten, emigratie naar Noord-Amerika in kinder- en jeugdliteratuur en illustraties in Russische kinder- en jeugdliteratuur;
  • Genres, zoals centsprenten, kinderpoëzie, sprookjes, ABC-boeken, baker- en kinderrijm en meisjesboeken;
  • Boekfiguren, zoals Reynaert de Vos, Sinterklaas, Piet de Smeerpoets, Alice in Wonderland, Robinson(ades) en Tijl Uilenspiegel;
  • Auteurs & illustratoren, zoals Nynke van Hichtum, Henriëtte Willebeek le Maire,  Martinet, Petronella Moens, J.J.A. Goeverneur, Gebr. Grimm, H.C. Andersen, Han G. Hoekstra en Cor Bruijn;
  • Uitgevers, zoals Kluitman, Valkhoff, De Haan en Van Goor;
  • Diversen onderwerpen, waaronder bibliografie, technische aspecten van boekillustraties, genrethesaurus en boekbanden.

Symposia

Behalve studiedagen heeft de SGKJ tweemaal in haar bestaan een symposium georganiseerd. De eerste, in 1999, vond plaats in samenwerking met de Nederlandse Boekhistorische Vereniging (NBV). Tijdens dit tweedaagse symposium werd onder de noemer ‘Tot volle waschdom’ voortgeborduurd op het tien jaar eerder verschenen overzichtswerk De hele Bibelebontse berg : De geschiedenis van het kinderboek in Nederland & Vlaanderen van de middeleeuwen tot heden. De lezingen van dit symposium zijn gebundeld in Tot volle waschdom : Bijdragen aan de geschiedenis van de kinder- en jeugdliteratuur (2000).

Het tweede  symposium, in 2010, had als thema de vernieuwingen in de kinder- en jeugdliteratuur in de jaren vijftig van de twintigste eeuw.

Excursies

Tweemaal per jaar organiseert het bestuur een excursie naar een tentoonstelling of een  interessante kinderboekencollectie. Zo zijn onder meer de volgende tentoonstellingen bezocht: Wonderland (Kunsthal, Rotterdam, 2002),  Illustratrice Henriëtte Willebeek le Maire (Museum Swaensteyn, Voorburg, 2008), Kinderprent voor 1 cent (Schielandhuis, Rotterdam, 2010) en De vrolijke brigade, over Russische prentenboeken (Museum Meermanno/Huis van het Boek, Den Haag, 2013). Daarnaast vonden excursies plaats naar archieven als het Van Goor-archief in Gouda en naar particuliere collecties.

Mr. Coen van Veengroep

Op initiatief van de toenmalige penningmeester Gerard Brantas werd in 1997 binnen de SGKJ een werkgroep opgericht voor wetenschappelijke onderzoekers. Het idee achter deze werkgroep, genoemd naar de verzamelaar en onderzoeker van oude kinderboeken C. F. van Veen (1912-1982), was om wetenschappelijke kennis met elkaar te delen en te streven naar verdieping. In de beginjaren leverde dat zeer geanimeerde en inspirerende bijeenkomsten op met boeiende discussies en met voldoende bezoekers. Daarna zakte de belangstelling. Bovendien werden er onderwerpen behandeld, die eveneens interessant waren voor studiedagen met een breder publiek. Een en ander had tot gevolg dat de Van Veengroep eind 2010 werd opgeheven.

Kinderboekencafé

SGKJ-vriend Theo Gielen nam eind jaren negentig het initiatief voor het organiseren van een kinderboekencafé. In een Utrechts établissement kwamen kinderboekliefhebbers op gezette tijden bijeen om op informele wijze met elkaar te praten over oude kinderboeken. Vaak gebeurde dat aan de hand van meegenomen boeken. Ook werden tips en nieuwtjes uitgewisseld. In december 2001 kwam een einde aan deze activiteit.

SGKJ-Berichten

Op 26 februari 1994 verscheen het eerste nummer van wat toen nog Berichten uit de wereld van het (oude) kinderboek heette. Initiatiefneemster en samenstelster was Jeannette Kok, die vele jaren de drijvende kracht achter de Berichten bleef. Dat eerste nummer bestond één dubbelzijdig bedrukt A4-tje gevuld met nieuwtjes, wetenswaardigheden en vragen rond het oude kinderboek. Meer nummers volgden, vanaf nr. 3 al voorzien van een enkele illustratie. Vanaf Berichten nr. 4 werd de titel enigszins aangepast: de haakjes om oude verdwenen.

Tot en met Berichten nr. 5 was de uitvoering eenvoudig: enkele gekopieerde velletjes papier op A4-formaat met een nietje erdoor. Vanaf nr. 6, toen de redactie tweekoppig werd met de toetreding van Toin Duijx, kregen de Berichten meer het aanzien van een echt tijdschrift.

In de loop der jaren groeide het blad, zowel wat inhoud als wat vormgeving betreft. Zo werd het tijdschrift vanaf Berichten nr. 84 geheel in kleur gedrukt en vanaf nr. 87 werd de lange titel Berichten uit de wereld van het (oude) kinderboek gewijzigd in SGKJ-Berichten. Verder werden naast wetenswaardigheden, verslagen en nieuwtjes steeds vaker interviews opgenomen over openbare collecties en particuliere verzamelingen.

Kortom, de Berichten zijn vanaf het eerste nummer in 1994 uitgegroeid van een eenvoudig mededelingenbulletin tot een fraai tijdschrift dat een belangrijke functie heeft voor iedereen die geïnteresseerd is in de geschiedenis van oude kinderboeken.

Digitale Nieuwsbrief

Als aanvulling op de SGKJ-Berichten verspreidt de SGKJ sinds juni 2014 verschillende keren per jaar een digitale Nieuwsbrief met nieuwtjes over o.a. tentoonstellingen, vakliteratuur, relevante websites en oproepjes. De Nieuwsbrief is in eerste instantie bestemd voor SGKJ'ers maar ook andere belangstellenden kunnen zich aanmelden voor de mailinglijst.

Website

Naast de SGKJ-Berichten en de Nieuwsbrief is de website van de SGKJ een belangrijke informatiebron. De eerste plannen daarvoor dateren uit 2003/2004, waarbij toenmalige secretaris Jaap ter Linden het initiatief nam. Bestuurslid Aernout Borms zette vervolgens de site www.hetoudekinderboek.nl op. Hoewel hij in 2019 is afgetreden als bestuurslid, is hij nog steeds actief in het beheer van de website. De site wordt druk bezocht, ook door mensen buiten Nederland.

Nieuwjaarsgeschenken

Een bijzondere uitgave van de SGKJ is het Nieuwjaarsgeschenk. Zoals de naam al zegt ontvangen de vrienden van de Stichting met de jaarwisseling deze interessante, mooi vormgegeven boekjes. Dat gebeurde voor het eerst bij de jaarwisseling 2001/2002.

Hieronymus van Alphen Prijs

In 2000 is de Hieronymus van Alphen Prijs ingesteld. De prijs wordt uitgereikt aan iemand die een bijzondere bijdrage heeft geleverd aan beheer, voorlichting, onderzoek en publicaties betreffende de geschiedenis van de Nederlandstalige kinder- en jeugdliteratuur. Een onafhankelijke jury draagt een kandidaat voor de prijs voor aan het bestuur van de SGKJ. De prijs bestaat uit een oorkonde, bloemen en een beeldje van beeldend kunstenaar Marion Ruting met een inscriptie van de laureaat en het jaartal. Tot 2000 werd de prijs ieder jaar toegekend, sindsdien tweejaarlijks, steeds in de oneven jaren.