Een navolging van School-Idyllen
Het is genoegzaam bekend dat Top Naeff (1878-1953) met haar eerste meisjesboek School-Idyllen (1900) veel succes had. Dat blijkt niet alleen uit de vele herdrukken - in 2010 verscheen nog een achtentwintigste druk – maar ook uit het feit dat tal van auteurs zich door het boek lieten inspireren. Sommige navolgingen waren geslaagd, zoals Stans van de Vijf-jarige (1927), het romandebuut van Diet Kramer (1907-1965). Andere verdwenen al gauw van het boekentoneel. Tot die laatste categorie behoort De Ongeluksvogel (1924) van Mies Loman. Uitgeverij Becht had echter hoge verwachtingen van dit ‘geestigste meisjesboek’.
‘Prospectus’
Voordat De Ongeluksvogel op de markt kwam, werd het boek al onder de aandacht gebracht door middel van een brochure, ‘Prospectus’ genoemd. Voor fl. 3,90 kon het boek ‘in een prachtigen stempelband naar teekening van Willy Sluiter’ worden besteld. Van die omslagillustratie van Sluiter is het evenwel niet gekomen: op de voorkant prijkt een door Henri Pieck (1895-1972) gesigneerde tekening.
Uitvoerig wordt in de brochure ingegaan op het ‘verrassend groote en duurzame’ succes van School-Idyllen en de vele navolgingen, ‘die echter geen van allen een langen levensduur hadden’. Dat laatste wordt toegeschreven aan het kritische lezerspubliek, dat ‘maar al te goed tusschen “echt” en “namaak” [weet] te onderscheiden’. De uitgever kan zich dan ook voorstellen dat De Ongeluksvogel met enige terughoudendheid zal worden ontvangen. Maar dat voorbehoud zal er niet lang zijn, want De Ongeluksvogel ‘doorstaat de vergelijking met “Schoolidyllen” met glans’. Dat laatste is vetgedrukt in de folder. Geprezen worden onder meer de ‘levendigen, vlotten stijl vol geestige in- en uitvallen’ van de ‘jonge schrijfster’ Mies Loman, en vooral haar ‘doordringenden, scherpen kijk op het innerlijk en uiterlijk leven van onze jonge meisjes’. Met de beschrijving van enkele passages uit het boek worden de kwaliteiten van het boek vervolgens geïllustreerd, waarna het ‘Bestelbiljet’ volgt.
School-Idyllen
Toelichting op School-Idyllen behoeft nauwelijks te worden gegeven. Het verhaal over de ouderloze Jet van Marle die opgroeit bij een kille en vooral ook strenge oom en tante is van generatie op generatie stuk gelezen. Enige compensatie voor haar liefdeloze thuis vindt Jet bij haar vriendinnen Jeanne, Lien, Noes en Maud, met wie ze ‘krans’ houdt en met wie ze op school tal van streken uithaalt. Ook het vooruitzicht dat haar broer Hugo, die in Indië zit, op zeker moment naar Nederland zal komen, houdt haar op de been. Vreugdevol is het weerzien echter niet. Jet wordt namelijk ernstig ziek en sterft ‘net op haar verjaardag’.
De Ongeluksvogel
Mies Loman is een van de schrijversnamen van veelschrijver Hans de la Rive Box (1906-1985). Hij was achttien jaar toen De Ongeluksvogel, zijn romandebuut, verscheen. Eerder schreef hij al korte verhalen voor tijdschriften als Astra en Nova. Pas in 1931 begon hij onder zijn eigen naam te publiceren, waaronder een groot aantal zogenaamde kwartjesboeken.
Hoofdpersoon in De Ongeluksvogel is Nelly, die opgenomen wordt in het gezin Breman. Haar moeder is overleden en haar vader, die vaak op reis is, hoopt dat de invloed van een gezellig, warm gezin zijn nogal verwilderde dochter goed zal doen. Met haar nieuwe huisgenoten kan Nelly het goed vinden, behalve met Jo, de oudste dochter des huizes. Die voelt zich snel tekortgedaan en schaamt zich vaak voor de nogal ondoordachte streken van ‘ongeluksvogel’ Nelly. Nelly toont echter steeds oprecht berouw. Ook heeft ze een hart van goud, wat bijvoorbeeld blijkt als ze bij haar gefortuneerde vader aanklopt om financiële steun voor Jo zodat die haar studieplannen kan realiseren. De schaamte en spijt van Jo over haar onhebbelijke en jaloerse gedrag tegenover Nelly, is dan groot. Ondertussen zijn er ook jongemannen op het toneel verschenen. Een van hen verovert het hart van Nelly, waarna ze concludeert dat ze geen ongeluksvogel meer is, maar een geluksvogel.
Een vergelijking
Inhoudelijke vergelijking van De Ongeluksvogel en School-Idyllen levert slechts weinig overeenkomsten op. De belangrijkste is dat in beide boeken de hoofdpersoon door onhandig gedrag regelmatig in een lastige situatie terechtkomt. Maar waar dat Jet meestal een flinke portie straf oplevert, wordt Nelly steeds met zachte hand terechtgewezen door een van de volwassenen in haar omgeving.
Stilistisch zijn de verschillen ook groot. School-Idyllen is met vaart geschreven, waarbij humor en goed gedoseerd sentiment hand in hand gaan. Ook nu nog kan van een levendige stijl worden gesproken. Hoe anders is dat in De Ongeluksvogel, waarin de humor vaak nogal opgelegd is en bovendien meestal teniet wordt gedaan door een gekunstelde zinsbouw. Het aanwezige sentiment, zoals bijvoorbeeld voorkomt in de passage over de berouwvolle Jo – omschreven als ‘de bekeering van Jo Breman’ - is weinig overtuigend. Alleen Nelly, die graag goed wil doen, vertedert soms.
In het Leeuwarder Nieuwsblad van 26 november 1927 noemt een onbekende recensent De Ongeluksvogel zonder verder commentaar een ‘Eenig leuk boek’, een waardering die vervolgens in veel advertenties is geciteerd. Voor zover bekend is het boek verder niet besproken. Ook is het boek niet herdrukt. Het door uitgeverij Becht beoogde succes lijkt te zijn uitgebleven. De uitspraak dat De Ongeluksvogel met glans de vergelijking met School-Idyllen zou kunnen doorstaan lijkt met de ogen van nu dan ook niet op zijn plaats.