Dankzij Netty van Rotterdam kwamen we er achter dat bij het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis op 1 februari 2019 een bijeenkomst werd gewijd aan het avant-garde Sovjet kinderboek. Onder leiding van Ellen Rutten (hoogleraar Russische en Slavische literaturen aan de Universiteit van Amsterdam) werden de volgende vragen behandeld:
Welke ideologische agenda’s vertolkte kinderliteratuur in de Sovjettijd? Waarom zijn Sovjet-prentenboeken ook nu nog zo geliefd? Wat vertellen ze ons over media, macht en verbeelding?
Gijs Kessler (senior onderzoeker IISG) gaf een verklaring over de aanwezigheid van de bijzondere collectie Sovjet prentenboeken bij het IISG. ‘Bijvangst’ noemde hij dat, want in eerste instantie zijn kinderboeken geen verzamelobjecten voor een archief over de arbeidersbeweging. Toch is hij erg blij met de collectie, want in sommige prentenboeken is precies te zien hoe mensen in de Sovjet-Unie destijds op het land en in de fabrieken werkten. Zo kon hij bijvoorbeeld het hele productieproces in een steenbakkerij bekijken, en dat was een mooie aanvulling in beeld op wat er verder over geschreven was. De prentenboeken bevatten ook veel afbeeldingen van vervoermiddelen en landbouwwerktuigen, met een groot gehalte aan tractoren en uiteraard propaganda voor de Sovjet-Unie.
Albert Lemmens & Serge-Aljosja Stommels (auteurs Russian Artists and the Children’s Book, 1890-1992) lieten in een duo-presentatie prachtige voorbeelden zien van door kunstenaars gemaakte boeken, zoals Marsjak, Lebedev, Lissitzky en Malevitsj. Uitgaven om kinderen te leren lezen verschenen in enorme oplagen, met kunstzinnige vormgeving, met bladen en omslagen gedrukt op hetzelfde goedkope papier. Bij een vergelijking van schermvullende afbeeldingen van meerdere vroege Sovjet-kinderboeken en van recente Russische kinderboeken bleek wel dat het niveau van die vroege boeken mijlenver uitsteeg boven de zoete commerciële uitgaven van nu. De collectie van de heren Lemmens en Stommels wordt beheerd door het Van Abbe Museum in Eindhoven.
Publicaties:
- Lemmens, A., & Stommels, S-A. (2009). Russian artists and the children's book 1890-1992. Nijmegen: LS.
- Lemmens, J. A. M., & Stommels, S.-A. (2013). De vrolijke brigade: Russische kinderboeken 1925-1941. Nijmegen: LS; Verschenen bij de gelijknamige tentoonstelling in Museum Meermanno.
Robbert-Jan Henkes (vertaler van Bij mij op de maan: Russische kindergedichten) bestudeerde de hele Russische kinderliteratuur vanaf de 17e eeuw, en gaf in zijn lezing een overzicht in vogelvlucht. De gedichten die hij koos voor zijn bloemlezing (576 pagina's!) waren allemaal van hoog gehalte, en voldeden aan een aantal criteria, zoals dwingend rijm en het makkelijk kunnen onthouden van de teksten. Inmiddels zijn al vier drukken van dit in 2016 zeer lovend ontvangen boek verschenen!
Henkes schreef recent een mooi verhaal over Russische kinderboeken.
Tot slot presenteerde uitgever/vertaler Arie van der Ent zijn vertaling Tom Waarom, een kinderklassieker van de Russische schrijver Boris Zjitkov. Hij las enkele gedeelten voor uit het boek, waarvan voor deze gelegenheid tien exemplaren met spoed waren gedrukt.
Voor de mensen die deze middag gemist hebben volgen hieronder een aantal sites waar veel te genieten is.
- Bij het Van Abbe Museum is de LS collectie met ‘russian and soviet artists’ te vinden: een gigantische hoeveelheid biografieën en doorbladerbare boeken uit de collectie van verzamelaars Lemmens & Stommels.
- De collectie van het IISG omvat zo'n 375 boeken. Van 52 er van zijn de boekomslagen gedigitaliseerd en te bekijken, Van sommige boeken zijn meerdere pagina’s in te zien.
- Princeton University Library stelt 169 Russische kinderboeken digitaal beschikbaar.
- Een artikel door de heren Lemmens & Stommels geeft informatie over een tentoonstelling in het Stedelijk Museum in Amsterdam in 1929, en een overzicht van in opdracht van Vereeniging De Baanbreker in het Nederlands vertaalde prentenboeken.
- Op Het Geheugen van Nederland zijn een aantal vertaalde Russische prentenboeken te zien.
- Volksrijmpjes , IJsco, circus , De gouden blaren , De reis door Rusland.