Privaat Leesmuseum

Op 9 mei 2018 werd het boek Topstukken uit de collectie van het Privaat Leesmuseum gepresenteerd met daarin foto’s van beeldjes van lezende mensen en dieren, en teksten over leesplezier. Bij de presentatie vertelde samensteller Ewoud Sanders dat hij benaderd werd door een journalist die vroeg hoe groot het museum is, en hoeveel bezoekers er komen. Die vragen brachten hem in een lastig parket, want dit leesmuseum is een bijzonder privaat en dus bijzonder privé. Het grote publiek zal het moeten doen met het prachtige boek dat ten doop werd gehouden in een vol museumcafé bij Bijzondere Collecties van de UB Amsterdam. In vitrines zijn topstukken uit de collecties leesbeeldjes van Ewoud Sanders, Marga Kok en uitgever Jacqueline Lensink te bewonderen en een aantal jeugdboeken met op de omslag lezende personen.

Het is een prachtig boek geworden, met mooie foto’s van de leesbeeldjes en vijftig bijdragen van schrijvers en twee van illustratoren over wat lezen voor hen betekent. De foto’s tonen beeldjes van mensen (meer dan 60), dieren (8) en engelen (3), gemaakt van kunststof, gips, aardewerk, koper of hout, die verdiept zijn in een boek. De uitdrukking op hun gezichten kun je omschrijven als aandachtig, ingetogen, tevreden, nadenkend, nieuwsgierig, verbaasd, als kijkend in een andere wereld. In de teksten is een scala aan manieren te vinden waarop mensen plezier beleven aan lezen. Er zijn heel verschillende typen lezers te vinden: de  lezer die niet kan stoppen, de lezer die liefst alleen van papier leest, de lezer die de aanvullingen die het internet geeft niet meer zou willen missen, de hapsnaplezer, de aandachtige lezer.

In een aantal bijdragen wordt verteld over de lectuur uit de jeugd, en welke enorme indruk die boeken maakten. Diverse malen wordt bevestigd dat je alleen als kind je zó kunt verliezen in een boek. Men omschrijft dat als ‘een verhaal waarbij ik alles vergeet en helemaal opga in de wereld die de auteur heeft gecreëerd’, als ‘ongeëvenaarde leeservaring’, als een boek waar de lezer ‘als kind in verdronk.’ Titels en namen komen voorbij: Hansje in het bessenland, De fantastische mijnheer vos, Alleen op de wereld, Kruistocht in spijkerbroek en De HBS-tijd van Joop ter Heul. Pim Pandoer, Bolke de Beer, Arendsoog, de Kameleon en de verhalen van Jules Verne zijn favorieten. Maar ook nieuwe mogelijkheden worden verkend, bijvoorbeeld  de meerwaarde van de sprookjes van Grimm op internet.

Aad Meinderts las als eerste boek Jan en zijn ballon van To Hölscher en in die vroege jaren werd bij hem ‘het vuur voor de literatuur ontstoken.’ Erik van Muiswinkel ziet Annie M.G. Schmidt als zijn surrogaat-grootmoeder. Monica Sauwer vereenzelvigde zich met de helden en heldinnen uit haar bibliotheekboeken, en zakte met Tom Sawyer de Mississippi af. Bert Sliggers wentelde zich in kinderleed elders op de wereld in zondagschoolboekjes.

In de bijdrage van Jacques Klöters staat dat de Illustrated Classics hem ‘ondanks hun totale versimpeling toch een cultureel referentiekader verschaften’. Theun de Vries beschrijft een soortgelijke ervaring in Dát was nog eens lezen! Deel 2 (Querido, 1987) met ‘De wereldliteratuur volgens Hepkema’. Deze uitgever publiceerde een goedkope reeks Boeken voor jongens en meisjes, zeer herkenbaar in hun rode papieren omslagen, met sterk verkorte bewerkingen van Don Quichotte, Robin Hood, Robinson Crusoë, De sneeuwkoningin en vele andere klassieke verhalen. Hij schrijft: ‘Onbeschrijfelijke rijkdommen, geworpen in de schoot van een dorpsjongetje, die hiermee voor eens en voor altijd zijn literaire doop ontving in de rode wateren van de epiek!’

Heerlijk dat lezen waarbij je als kind een boek kritiekloos kunt verslinden. Een keerzijde daarvan is te vinden in een ander boek van Ewoud Sanders, zijn proefschrift Levi’s eerste kerstfeest, jeugdverhalen over jodenbekering 1792-2015. Voorin is een uitspraak opgenomen van Godfried Bomans over de invloed die het lezen op jonge leeftijd kan hebben: ‘De meeste volwassenen dragen een misvatting, als kind opgedaan, ongewijzigd bij zich, soms bewust, meestal onbewust en dan des te gevaarlijker. Latere correctie door kritische bezinning is slechts weinigen beschoren.’

Het boek Topstukken uit de collectie van het Privaat Leesmuseum is te koop voor 16 euro, de opbrengst gaat naar een goed doel: Biblionef.

Jeannette Kok