Deze titel kwam in me op toen ik een boek in handen had uit de collectie fabrieksprentenboeken van Aernout en Leny Borms-Koop. Die collectie wordt geschonken aan de KB, maar ik mag eerst kijken wat ik aan gegevens kan vinden, want nu ik met pensioen ben heb ik de tijd om er in te duiken.
Waarom de term ‘weeskinderen’ in de titel? Ik kom nogal eens kinderboeken tegen waarover geen enkel gegeven te vinden is. Een deel daarvan is van zodanige kwaliteit dat ik het heel jammer vind dat de makers ervan niet geïdentificeerd kunnen worden. Een dergelijke uitgave wil ik hier graag aan u voorstellen.
Een van de ‘weeskinderen’
Het boek Over muizen is niet in een van de openbare collecties kinderboeken te vinden. Het is een extra lang oblong boekje (12 x 31 cm) door twee nietjes bij elkaar gehouden. Het geheel beslaat slechts 5 pagina’s met tekst en beeld, en op de binnenzijde van de voorkant en op de achterkant een tekening van muizen die een openstaande deur in- en uitgaan.
De vormgeving is speels, met illustraties in zwart, rood – en met behulp van raster – in grijs en roze. Een schatting van de datering is mogelijk omdat op de achterkant een code verwijst naar het Prijsvoorschrift speelgoederen, in gebruik van 1944 tot begin jaren ’50: ‘GRAB-6 35 cent’.
Een stempel op de voorkant doet vermoeden dat het boekje te verkrijgen was bij koffie en thee van de firma “Insulinde” N.V. in Groningen. De meeste reclame-uitgaven geven duidelijk blijk van de voortreffelijkheid van hun producten of promoten met verve hun naamsbekendheid, maar in deze uitgave is in tekst en beeld geen enkele indicatie te vinden dat het hier een echte reclame-uitgave betreft. In dit geval zou het kunnen dat een restant van de oplage – voorzien van een stempel – als zodanig is gebruikt.
Verdere gegevens ontbreken: de auteur van de tekst, de illustrator, de uitgever en de drukker zijn onbekend. Er zijn ook geen signaturen te ontdekken op de afbeeldingen.
Het verhaal
Het verhaal: de muizenfamilie Knaag, vader, moeder en vier kinderen, neemt haar intrek in een provisiekast en verkent het huis. De muizen zijn wit, maar zwart nadat ze de kolenbak hebben geïnspecteerd. Maar er zijn muizenvallen en een kat, dus ze gaan op zoek naar een ander huis.
Het hele verhaal is hier te lezen: klik op de afbeelding voor een vergroting.
De illustraties
De illustraties met steunkleur rood bevatten ook vlakken in grijs en roze, die met behulp van raster en arceringen zijn gemaakt. Er wordt gewerkt met vlakken en contourlijnen. Het gebruik van perspectief en de speelse lay-out tonen vakbekwaamheid en geven blijk van plezier bij het maken van de illustraties. De ontmoeting van de muizen met een kolenkit die naast een salamanderkachel staat is een leuke vondst waarmee de contourloos getekende muizen in de eerste helft van het boek wit afsteken tegen zwarte, rode of grijze achtergronden en in de tweede helft zwart. Kachel, kolenkit, waterketel en keulse pot lijken met schraaptechniek te zijn gemaakt.
De manier waarop de kat is uitgebeeld deed me denken aan de kat in het prentenboek Karel en Mienet met tekst van Marietje Witteveen en prentjes van Eddy Dukkers.
Op een van de afbeeldingen is de kleur paars te zien. Rose en grijs samen gedrukt? Het laat in elk geval zien dat het hier geen snel in elkaar gedraaid goedkoop flodderwerkje betreft, maar dat er met liefde en aandacht aan gewerkt is. In een tijd waarin schuurmiddel Vim nog in elk huishouden aanwezig was…
Wat ik natuurlijk hoop, is dat u weet wie deze bijzondere illustraties heeft gemaakt.