De KB-collectie bevat ruim veertig pop-up-boeken van de Tsjechische kunstenaar en illustrator Kubašta. Recent hebben wij een aantal Kubaštas aangekocht uit de verzameling van Theo Gielen, die een omvangrijke collectie beweegbare boeken bezat. In deze blog licht ik er drie 'opzetboeken' uit: Gloria, Humberto en Jungle (Artia, Praag, 1960-1970).
Over opzetboeken
Opzetboeken zijn boeken waarin delen van de illustratie uitgesneden zijn en uitgeklapt kunnen worden, vaak met standaardjes erachter. Ook boeken met onderdelen die je moet uitdrukken en op moet stellen bij het boek worden gerekend tot de opzetboeken.
Over de maker
Vojtech Kubašta (1914-1992) woonde van zijn vierde jaar tot aan zijn dood in Praag. Hij maakte meer dan driehonderd pop-ups die zijn verspreid over de hele wereld en vertaald in 37 talen. Er zijn meer dan tien miljoen exemplaren van zijn pop-ups verkocht. Kubašta wist met allerlei vernuftige techniekjes verbluffend mooie pop-ups te creëren, die bij het omslaan van de pagina’s als vanzelf een ‘ooh’-reactie oproepen. Naast de techniek worden ook zijn heldere kleurgebruik en herkenbare, aansprekende illustratiestijl vol grappige details geroemd. Kubašta stond aan de wieg van de bloeiperiode van pop-up-boeken die begon in de jaren zestig van de twintigste eeuw.
Gloria in excelsis deo
Gloria (aanvraagnummer KW GW A111247) bestaat uit één grote pop-up die de binnenzijdes van voor- en achterplat bestrijkt. Op het voorplat is een engel afgebeeld tegen een blauwe sterrenhemel, die een banderol vast houdt met de tekst ‘Gloria in excelsis deo’: ‘Ere zij God in den hoge’.
De pop-up in het midden bestaat uit drie zones die achter elkaar zijn geplaatst om diepte te creëren. Centraal op de achterste rij staat de kerststal met een engel en ster. In de stal zien we Jozef als oude man die leunt op zijn staf. Maria zit geknield naast de kribbe en zij onthult het Christuskind, dat een zegenend gebaar maakt. Vooraan is de boodschap van de engel aan de herders afgebeeld: de herders schrikken van de engel in hun midden, die naar de kerststal wijst. In het beekje staat de naam Kubasta geschreven.
Humberto
Op het voorplat van Humberto (aanvraagnummer KW GW A111242) is een statige leeuwenkop getekend tegen een blauwe achtergrond. De pop-up bestaat uit vier zones die achter elkaar zijn geplaatst om diepte te creëren. Op de achterste rij: de circustent met bovenaan een banier met de naam van het circus ‘Humberto’. Boven de opening van de piste is het circusorkest afgebeeld met muzikanten met verschillende instrumenten en dirigent. Op de ruggen van de olifanten staan twee artiesten in oosterse kledij die oorspronkelijk een koord vast hielden, waar een acrobate aan hing. In dit exemplaar zijn het touwtje en de hangende acrobaat helaas verdwenen. Op de derde en vierde rij zijn wilde dieren en nog meer circusartiesten afgebeeld. De platte ondergrond is ook gedecoreerd. Op het achterplat staat een circusartiest.
Jungle
Dit opzetboek heeft geen titel, maar in Engelse en Duitse catalogi is het bekend onder de namen Moko and Koko in the jungle en Im dschungel (aanvraagnummer KW GW A111243).
Op het voorplat staat een beeldvullende illustratie van een olifant die door de jungle loopt met een afgebroken boomstam in zijn slurf geklemd en twee kindjes op zijn rug: Moko en Koko. In linker onderhoek staat ‘104 foreign’, wat aangeeft dat de publicatie voor de buitenlandse markt was bestemd.
De pop-up van dit boek is de meest gecompliceerde van de drie aanwinsten. Het is een combinatie van diverse rijen opstaande randen. De voorste twee rijen afbeeldingen zijn zigzag in elkaar gevouwen en geven een prachtig beeld van een ondoordringbare groene jungle. Er zijn vele dieren in afgebeeld. Er hoort ook een los figuurtje bij, van een donker kindje bij een palmboom. Het andere losse figuur, met een blank kindje, ontbreekt bij dit exemplaar.
Op het achterplat staan 24 genummerde gekleurde vakjes met steeds een dier erin. Dit zijn alle dieren die in de jungle zitten verstopt. Wellicht is de open ruimte in het vakje bedoeld om de naam erbij te schrijven.
Deze blog is eerder gepubliceerd op de KB-website.