Theo Gielen schreef als eerste over fabrieksprentenboeken in Prentenboeken : ideologie en illustratie 1890-1950 van Saskia de Bodt en Jeroen Kapelle. Daarin omschrijft hij het genre als “de ‘onderkant’ van de prentenboekproductie, de goedkoopste soort (soms zelfs gratis weggegeven).” (…) “Zij vormden het beeldmateriaal dat voor het gros van de kinderen hun mogelijkheid tot artistieke ontwikkeling’ bepaalde of misschien beter: belemmerde.” Theo Gielen noemt het de Assepoesters onder de prentenboeken. Zijn definitie van deze boeken: “prentenboeken die vanaf ongeveer de jaren zeventig van de negentiende eeuw in Nederland op de markt kwamen; die meestal geen vermelding hebben van een uitgever, een auteur of een illustrator; die nooit gedateerd zijn; niet in de Brinkman voorkomen; en die de onderkant van de markt bedienen.” Hergebruik van afbeeldingen en/of teksten komt veel voor, zoals bleek uit zijn onderzoek.
In de collectie van Aernout Borms bevindt zich twee versies van een fabrieksprentenboek uit de jaren veertig van de twintigste eeuw: Ons dieren ABC (1) en Ons dieren ABC (2).
Beide versies verschillen qua illustraties, maar de teksten zijn identiek. De tekstschrijver was geen groot literator: “De olifant is sterk en moedig, en bovendien ook erg goedig.”
In de collectie van de Koninklijke Bibliotheek zijn maar liefst zes versies van Ons Dieren ABC te vinden, met identieke teksten, verschillende omslagen, twee soorten illustraties, verschillend formaat (van 24 tot 30 cm) en illustraties gedrukt in kleur en zwart-wit of geheel in kleur.
Er blijken zeven verschillende omslagen te zijn voor ongeveer hetzelfde boek.
Een mooi voorbeeld van het vermarkten en uitmelken van een uitgave. Ze zijn moeilijk te dateren, er was slechts één vermelding in Delpher: de titel staat in een advertentie van ‘Wanda’s Bazar‘ voor 32 cent, in de Leeuwarder courant van 1-12-1947.
Op een van de versies, voorzien van de ondertitel: met rijmpjes en prentjes voor lieve meisjes en aardige ventjes is een naam vermeld: Joh. Brand. Op andere uitgaven is de auteur en/of illustrator niet te betrappen.
Hieronder enkele voorbeelden van het ABC uit verschillende uitgaven.
Misschien hebt u er nòg een in uw collectie met een andere omslag? Of met een andere titel? We horen het graag.
Met dank aan Jozefien de Leest