Dit najaar zijn allerhande boeken en tijdschriften over eten en koken uit de KB-collectie te zien in Museum Meermanno. Eén van de zes thema’s is ‘Kind in de keuken’. In deze blog laat ik u graag een aantal kinderboeken en centsprenten over eten & drinken zien als voorproefje op de expositie. Ik heb gekozen voor uitgaven die u direct online kunt doorbladeren.
Geïllustreerde kinderboeken voor elke smaak
Vanaf het einde van de negentiende eeuw verschijnen de eerste kinderkookboeken. Aanvankelijk worden de meisjes vooral aangespoord om netjes te werken, maar gaandeweg wordt de toon van de kinderkookboeken losser. In Grietje kan koken! uit 1944 staan lekkere recepten voor kinderen van 6 tot 12 jaar. Met de recepten op rijm kunnen de jonge koks hun lievelingseten zelf bereiden: pannenkoeken en appelmoes en seizoenslekkernijen als paaseieren en kerstboomversieringen.
Ook op andere manieren vond ik het thema eten & drinken op uiteenlopende manieren terug in oudere kinderboeken. Zie bijvoorbeeld het namen-abc Alphabet tot nut en vermaak der jeugd uit 1850: 'G dat is George die vischt aan de kant, H is Henriëtte met fruit in haar mand'. Twintig jaar later verschijnt het Alphabetisch letterkransje waarin Cecilia citroenen koopt en David droomt over groene melk en zwarte room. Uit dezelfde tijd stamt De partij van Fidel en Fidelia, een verhaal over twee honden die een luxe diner organiseren. In Koddige avonturen van den vos en den ooievaar(link is external) mag de vos bij de ooievaars komen eten. Ook in Juffrouw Ruffel en hare zeven geleerde poesjes zitten dieren aan tafel. ‘Mooi Elsje’, een variant op Belle en het beest, bevat kleurrijke houtgravures van Walter Crane waaronder een plaat van het meisje en het beest in een luxe theesalon.
Centsprenten om te smullen
Centsprenten zijn een goedkope vorm van massadrukwerk uit de achttiende en negentiende eeuw. Ze werden gedrukt op vellen goedkoop papier die ongevouwen en soms ongekleurd werden verkocht. Het thema eten & drinken zien we terug op centsprenten die lekkernijen laten zien, of die een beeld geven van de werkzaamheden rond het produceren van voedingsmiddelen zoals brood en vlees. Op de ongekleurde prent Het brood is afgebeeld hoe het land wordt bewerkt, het graan wordt gezaaid en geoogst en hoe er meel van gemalen wordt. Daarna kan de boer even uitrusten met een biertje voordat hij weer aan het werk moet. November 'slagters beste tijd, Mits goed gemest en vet geweid toont het proces van veemarkt, slacht en verwerking van runderen en varkens. Het handelen en slachten is blijkens deze prent mannenwerk, terwijl de vrouwen zich over het bereiden van het vlees ontfermen. De prent Van velerlei gebak en ook van lekkernij, is deze prent voorzien, wat uwe keus ook zij staat vol lekkernijen: o.a. wafels, kievietseieren, ‘massepijn’ en ‘appelchina’.
Heerlijk in Luilekkerland
Een andere groep smakelijke centsprenten bestaat uit Luilekkerlandvertellingen. Op de prent Hier is thans veel vreugd te vinden zijn vrienden afgebeeld in Luilekkerland. 'Een ieder heeft het abondant', want er stroomt wijn uit kruiken die in bomen hangen, een varken en gans lopen rond met het mes al in de rug geprikt en overal vind je lekker eten. Het is een heerlijk leventje zonder inspanningen en zorgen. Een ander voorbeeld is de tweetalige centsprent Luilekkerland van uitgever Brepols & Dierckx zoon. De vrienden moeten zich eerst door een muur van suiker heen eten om in het paradijs te komen: daken zijn bedekt met vlaaien, het regent suikerbollen en de vissen spoelen gebakken aan op ’t strand. De pret is over als ze door een boze man met een zweep weggejaagd worden: 'Die de weelde niet kan dragen, moet het zich te laat beklagen.' Luilekkerland, ook wel ‘Cocagne’ genoemd, komt als onderwerp geregeld voor op centsprenten. De populariteit ontstond in de middeleeuwen toen de hardwerkende, hongerige arbeidersklasse droomde over een sprookjesland vol lekkernijen waar je ook nog eens lekker mocht luieren. Op de website Het Geheugen staan nog meer gedigitaliseerde centsprenten over Luilekkerland, bijvoorbeeld deze, deze en deze.
Reclameuitgaven en bijzondere boekvormen
Fabrikanten lieten soms kinderboeken maken ter ondersteuning van de verkoop van hun producten. Bekende voorbeelden zijn Flipje het fruitbaasje van Tiel van jamfabriek ‘De Betuwe’, Koning Kaskoeskilewan van Honig en Klaas Volvet en zijn knechtje Plus van het Nederlands Zuivelbureau.
Kinderboeken over koken en eten inspireerden ook tot bijzondere vormgevingen. Clinge Doorenbos maakte een naamloos prentenboek in de vorm van een fornuis. Uit de achterzijde van de omslag kon het kind pannen en taarten drukken om mee te spelen op het getekende fornuis en in de oven. In het boek staan verhaaltjes over koken en bakken.
David Pelham maakte Sam’s sandwich. Het omslag bestaat uit dikke boterhammen en op de tussenliggende pagina’s staat het beleg. Die pagina’s kun je uitklappen waardoor het boek steeds meer op een echte sandwich gaat lijken. Sam maakt de sandwich voor zijn zus Sanne en stopt er steeds stiekem vieze beestjes tussen. Als de dubbele boterham klaar is, mag Sam hem van Sanne zelf opeten. Eet smakelijk!
Deze blog is eerder gepubliceerd op de KB-website.