Onlangs kreeg ik een deerlijk gehavend boekje in handen, zonder titel of andere gegevens. Dat maakt nieuwsgierig. Het boekje bestaat uit 8 eenzijdig bedrukte pagina’s, in een kaftje met daarop vogels en bloemmotieven gedrukt in blauw, bruin en zwart. Mogelijk sierpapier of behangpapier. Achterin het boekje staat driemaal een naam geschreven: G.C. van der Gaag. Helaas heeft de eigenaar er geen jaartal en/of plaats bij gezet.
De acht pagina’s bevatten bovenaan een titel, dan een omkaderde litho (12 x 8,2 cm), en daaronder vier regels rijmende tekst. De litho’s zijn ongesigneerd, en met de hand gekleurd met blauw, rood, bruin en geel. Omdat de onderkant van de pagina’s beschadigd is, is de tekst van de vierde regel niet altijd helemaal leesbaar. Bij gebrek aan verdere aanknopingspunten begon ik met het doorbladeren van Lust & Leering. En daarin vond ik twee bijna identieke afbeeldingen, waaruit bleek dat het gehavende boekje een editie is van De geschiedenis van een ryk en van een arm kind : in afbeeldingen voor de jeugd.
De tekst bij de twee in Lust & Leering opgenomen afbeeldingen is identiek, maar bij Buijnsters cursief gedrukt. De lay-out van de pagina’s verschilt ook: geen boventitel en een niet-omkaderde afbeelding. De afbeeldingen in Lust & Leering zijn zo te zien handgekleurd, maar in zwart-wit afgedrukt. Duidelijk is te zien dat de illustraties kleine verschillen vertonen, het betreft een andere steendruk. Buijnsters geeft als uitgever ‘[Düsseldorf] , Arnz & Comp., [ca. 1845]’. In Tresoar in Leeuwarden is ook een exemplaar aanwezig, daar wordt Leiden als plaats van uitgave genoemd.
Bij Bijzondere Collecties van de UB Amsterdam is een exemplaar in redelijk goede staat aanwezig. De uitgever daarvan staat op de voorkant: Turnhout, Glenisson en Van Genechten, 1842. Deze editie heeft 4 afbeeldingen meer dan het gehavende exemplaar. Het kapotte boekje blijkt onvolledig, de oorspronkelijke omslag en de eerste en de laatste twee pagina’s ontbreken; die tonen de pas geboren kinderen, en het uiteindelijke lot van het arme en het rijke kind als volwassenen.
Wat ook opvalt, is dat bij vergelijking van de afbeeldingen in beide boekjes en in Lust & Leering er nu al sprake is van drie verschillende edities.
Het moet een populair onderwerp zijn geweest: uitermate opvoedend, met een moraal die aangeeft dat godsvrucht en hard werken lonen, en verwennerij leidt tot liederlijkheid en gevangenisstraf.
In de laatste afbeeldingen wordt dat nog eens heel duidelijk gemaakt.