Een tijdje geleden liet een collega bij Bijzondere Collecties van de UB Amsterdam me een dun boekje zien, dat hij voor 1 euro bij een antiquaar had gekocht. Voor dat geld kun je niet veel verwachten, maar dit boekje was in onverwacht goede staat en had een bijzonder geometrisch omslagontwerp. Het boekje is inmiddels opgenomen in de catalogus en in de collectie van de UBA.
In Brinkman was niets te vinden over De musch en de koekoek. Via google dook de titel bij Marktplaats op, maar dan niet als afzonderlijke uitgave, maar als verhaal in de bundel Sprookjes en Verhalen door Agatha en anderen, verschenen bij Sijthoff, zonder jaar.
Volgens het CBK heeft Openbare Bibliotheek Amsterdam als enige een exemplaar van Sprookjes en Verhalen in de Museumcollectie. Het boek moet vóór 1879 zijn verschenen, want in het Nieuwsblad voor den boekhandel van dat jaar wordt het gezocht door een boekhandelaar in Zwolle, ‘in een liefst gebonden ed.’ Helaas, bij de OBA kon men het boek niet vinden. Via Marktplaats heb ik het toen gekocht, en zag dat de verhalen en de afbeeldingen in het boek van Agatha en in de losse uitgave identiek zijn. De verhalen in die bundel zijn: Een oud sprookje, opnieuw verteld; Eene belofte en eene goede belooning; Grietje, of Roodkapje de Tweede; De musch en de koekoek; De bron in het dal.
De Zeeuwse Bibliotheek heeft een afzonderlijke uitgave van het verhaal De bron in het dal, met een soortgelijke omslag als De musch en de koekoek.
Het eerste verhaal uit de bundel van Agatha is een bewerking van het sprookje over Belle en het beest. Ook daar is een afzonderlijk verschenen editie van bekend: de Koninklijke Bibliotheek heeft een exemplaar waarin de afbeeldingen hetzelfde zijn als in Sprookjes en Verhalen, maar het heeft niet zo’n geometrisch omslagontwerp.
Het verhaal over De musch en de koekoek gaat over twee mussen die een nest bouwen. Het vrouwtje legt eieren en bebroedt ze terwijl ‘mijnheer haar echtgenoot’ zorgt voor haar voedsel. Dan wil de ‘pronkzuchtige’ mevrouw de Musch zich vertreden, en haar echtgenoot moet mee. De zon schijnt en de vlinders (‘ledigloopers’) pronken met hun vleugels. Als de mussen terugkeren naar het nest vinden ze daar een vreemdelinge, een koekoek, die op de eieren zit. Deze indringster, een ‘onbeschaamde klaploopster’ volgens de andere vogels, heeft haar ei in het nest gelegd en ze weet de ijdelheid van mevrouw Musch zozeer te strelen, dat deze belooft voor het ei van de koekoek te zorgen. Ze doet dat voor deze ‘vreemde van eenen zoo aanzienlijken rang’, hoewel een nicht haar waarschuwt voor de gevolgen. Enige tijd later komen vier jonge mussen en een koekoek uit het ei. De koekoek eet het meeste en werpt de jonge mussen over de rand. Moeder Musch is zeer bedroefd en verwijt zichzelf dat ze niet naar goede raad heeft geluisterd. De moraal: ‘bitter naberouw volgt op de onbedachtzaamheid.’
Via het onvolprezen Delpher kwam ik op het spoor van een veel eerder verschenen boek waarin ditzelfde verhaal is opgenomen: Kleine vertellingen door Evangeline. Onder die naam schreef letterkundige en predikant Hendrik Marinus Christiaan van Oosterzee (1806-1877) een aantal boeken voor kinderen. Kleine vertellingen is verschenen bij A.W. Sijthoff in 1857, ook ‘met gekleurde plaatjes’. Het tweede verhaal is De musch en de koekoek.
De tekst is in beide uitgaven nagenoeg hetzelfde, op wat spellingsvariaties na. Het boekje uit 1857 bevat mooie handgekleurde afbeeldingen, maar jammer genoeg bevat het geen illustratie bij dit verhaal.
Wat valt op: een verhaal over een mus en een koekoek geschreven door ‘Evangeline’, verschijnt in een bundel uit 1857. Datzelfde verhaal duikt vóór 1879 weer op in een bundel van ‘Agatha en anderen’, zonder vermelding van de naam van de oorspronkelijke auteur. Ook verschijnen een aantal van de verhalen uit de bundel van Agatha als losse uitgaven, met hetzelfde zetsel en dezelfde in kleur gedrukte litho’s. Twee ervan kennen we met een geometrisch bandontwerp, en een met een ander ontwerp. Ze verschijnen allemaal bij dezelfde uitgever, die dit verhaal voor zover we nu weten in minimaal drie versies heeft uitgebracht.
De bundel van Agatha bevat nog twee verhalen: Eene belofte en eene goede belooning en Grietje, of Roodkapje de Tweede. Mijn vragen aan u: hebt u in uw collectie een van deze verhalen als losse uitgave? Hebt u boekjes met dat geometrische bandontwerp? Hebt u een idee van het jaar van uitgave? En in welke tijd maakte zo’n geometrisch bandontwerp opgang?