Het nieuwste nummer van De Boekenwereld (jrg. 29, no. 6) is een aanrader: een zeer smakelijke en fraai geïllustreerde aflevering over Eten & Boeken. Het bevat onder meer een stuk over de Gastronomische Bibliotheek van Johannes van Dam, Joop Witteveen en Bart Cuperus. Deze collectie met zo’n 60.000 boeken is onlangs overgedragen aan de Bijzondere Collecties van de Universiteitsbibliotheek van Amsterdam.
Er blijken nogal wat overeenkomsten te zijn wat betreft verzamelen van kookboeken en kinderboeken: voor beide soorten erfgoed geldt dat er lange tijd heel weinig aandacht bij universiteiten en bibliotheken was; dat bibliografieën niet voorhanden waren en door verzamelaars zelf werden samengesteld; dat verzamelingen kookboeken en kinderboeken die nu in openbare collecties als de KB en de UB Amsterdam worden beheerd voor het grootste deel afkomstig zijn uit schenkingen van particuliere verzamelaars.
Door alle verhalen over eten in dit nummer van De Boekenwereld herinnerde ik me een kinderboek, dat in de KB terecht kwam via de kringloopwinkel in Sassenheim. Kwibio de slimme kok is een ‘fabrieksprentenboek’, zonder vermelding van auteur of illustrator, uitgever of jaar. Het heeft helder gekleurde ongesigneerde stripachtige illustraties en tekst op rijm. Gezien de oude spelling is de datering geschat op de jaren dertig van de vorige eeuw.
Het verhaal in dit prentenboek gaat over een kok die een kraanvogel bereidt voor Heer Coenraad. De kok heeft honger en verorbert alvast een van de poten. Heer Coenraad ontdekt dat de gebraden vogel er wat kaal uitziet en roept de kok op het matje. Kwibio vreest straf en beweert dat kraanvogels maar één poot hebben. Om dat te bewijzen gaat hij met zijn heer naar de plaats waar kraanvogels in het water staan, en inderdaad, de slapende vogels staan op één poot. Heer Coenraad – ook niet gek – klapt in zijn handen, en als ze opvliegen blijken ze natuurlijk twee poten te hebben.
De kok zegt dan dat de heer dat aan tafel ook maar had moeten doen, en dan moet heer Coenraad lachen, zo blijkt uit de tekening op de achterkant van het boek.
We kunnen ons nu moeilijk voorstellen dat zulke prachtige vogels als de kraanvogel werden gegeten. Joop Witteveen van de Gastronomische Bibliotheek schreef in het culinaire tijdschrift Petits Propos Culinaires (1979-) artikelen over de kraanvogel, met recepten uit Duitse, Franse, Engelse en Nederlandse kookboeken.
Verder speurwerk levert een bijzondere herkomst van dit verhaal op. Het is een bewerking van een van de honderd verhalen uit de Decamarone van Giovanni Boccaccio (1313-1375) over de kok Chichibio (ook Quiquibio genoemd) en zijn heer Currado. In de oorspronkelijke versie is het niet de kok die een van de poten van de kraanvogel opeet, maar een vrouw waarop hij verliefd is.
In 1964 verscheen het verhaal nogmaals als prentenboek, nu bij uitgever Van Goor Zonen, met de titel Kikibio en de kraanvogel. De tekst is van Paul Schaaf, de vertaling van uit het Duits van Lidy Luursema en de sfeervolle illustraties zijn van Jósef Wilkon. De tekst is in deze versie veel uitgebreider, en hier geeft de kok de eerste poot aan het dochtertje van de poortwachter. Dat kleine meisje voorkomt dat de kok gestraft wordt, want zij bekent aan heer Currado dat zij de dader is…
De bewerkers namen de vrijheid: de eerste door een verliefde vrouw helemaal te schrappen, en de tweede door deze te vervangen door een kind. Zou daar de gedachte achter zitten dat het verhaal zo geschikter is voor de jeugd?
Beide prentenboeken laten zien dat oude verhalen op allerlei manieren worden doorgegeven. Bij de Universiteit Utrecht is daar onderzoek naar gedaan, en in juni 2014 verschijnt het boek Sterke verhalen, onder redactie van Jeroen Salman. Aan de hand van populaire verhalen zoals Assepoester, Cartouche, Robinson en Jan de Wasser wordt getoond hoe ze steeds opnieuw in andere vormen werden doorgegeven: als liedblad, centsprent, strip, prentenboek, toneelstuk of film. Bij Bijzondere Collecties van de UB Amsterdam is een tentoonstelling gepland over deze Sterke verhalen, van 24 juni tot en met 5 oktober 2014.