Als gastmedewerker bij Bijzondere Collecties van de Universiteitsbibliotheek van Amsterdam, zie ik heel wat mooie kinderboeken. In Keetje’s liefste popje : een lees- en prenteboekje voor kleine, aardige meisjes (Hendrik Frijlink, 1831) viel een afbeelding in het bijzonder op, bij een verhaal over Emma die met haar moeder de kermis bezoekt. Op de met de hand gekleurde gravure staat een rarekiek, die zo gedetailleerd afgebeeld is, dat je kunt zien dat op het apparaat knoppen zitten die door de uitbater bediend worden.
Rondtrekkende reizigers kwamen naar jaarmarkten en kermissen met een rarekiek op hun rug om het volk verhalen te vertellen en hen tegen betaling een blik te gunnen op gebeurtenissen die ver van hun wereld verwijderd waren. De kast was voorzien van ronde gaten met vergrootglazen, zoals hier ook blijkt uit het opschrift ‘Theatre Optique’. Er werden prenten in vertoond met taferelen uit andere landen en culturen. De Emma uit het verhaal is een zeer net meisje, dat vanwege het smerige gordijntje dat voor de kast hangt, ervan af ziet in de kijkkast te kijken. Jammer voor haar, en voor de lezers van het verhaal, want wat er te zien is wordt nu niet beschreven.
In een ander boek kan men zich wel een beeld vormen van hetgeen in zo’n rarekiek werd vertoond. De nieuwe rarekiek van den ouden korporaal Smit (J.M. Schalekamp, 1877) staat vol verhalen en afbeeldingen die model kunnen staan voor het gebodene. Dit boek kunt u in zijn geheel bekijken op Het Geheugen van Nederland.
Via het Centraal Bestand Kinderboeken zijn al heel wat verhalen en afbeeldingen van rarekieken te vinden. Zoeken op ‘alle woorden’ rarekiek of kijkkast levert 64 treffers op. Combineert u het met het genre ‘digitale versies’, dan kunt u 28 afbeeldingen meteen bekijken, waarvan 7 boeken en 21 centsprenten. Zie https://www.kb.nl/over-ons/diensten/cbk , zet de 2e keuzebalk op ‘alle woorden’, en tik in de zoekbalk: (rarekiek of kijkkast) en gen digitale versies.
Succes!