In de zomerweken zal drie keer een illustratie uit een sprookjesbundel op Facebook worden geplaatst, met een vraag erbij. De lezers kunnen de vraag beantwoorden door een reactie te geven op de afbeelding in Facebook. De vraag van week 32 luidde: "Bij welk sprookje hoort deze illustratie?" Het juiste antwoord is: De tondeldoos of Het vuurslag. Het verhaal wordt Het vuurslag genoemd in de sprookjesbundel waar de illustratie uit afkomstig is, maar het verhaal is meer bekend onder de naam De tondeldoos.
Het sprookje
De Tondeldoos ('Fyrtøiet') is één van de eerste sprookjes van H.C. Andersen, het verscheen in 1835 samen met drie andere verhalen in een goedkope uitgave bij C.A. Reitzel in Kopenhagen. Het sprookje gaat over een soldaat die op weg naar huis in het bos een oude heks ontmoet. Ze vertelt hem dat er geld onder een holle boom ligt, en dat mag hij hebben, als hij voor haar de tondeldoos (vuurslag) meeneemt. Onder de boom bevindt zich een gangenstelsel met deuren. In de eerste kamer staat een schatkist vol kopergeld waar een waakhond op zit met ogen zo groot als schoteltjes. Achter de tweede deur staat een kist met zilvergeld, bewaakt door een hond met ogen zo groot als molenstenen. Achter de derde deur staat een kist met gouden munten en de hond daar heeft ogen zo groot als de Ronde Toren.
In de achtereenvolgende kamers vult de soldaat zijn ransel steeds met geld dat nóg meer waard is: "Hemeltje, wat was daar eene menigte goud! Hij kon daarvoor wel de heele stad met de winkels van alle banketbakkers en alle tinnen soldaten, zweepen en hobbelpaarden koopen." Het oude vrouwtje heeft de soldaat haar blauwgeruite boezelaar (schort) meegegegeven en hem beloofd dat de honden hem geen kwaad zullen doen als hij de hond op het schort zet. De soldaat kan dus zonder problemen zoveel meenemen als hij wil: "Nu had hij goud in overvloed!"
De soldaat slaat de heks het hoofd af om de tondeldoos niet af te hoeven geven en vertrekt naar de stad, waar hij met geld smijt tot alles op is en hij weer arm is. Hij hoort in de stad over een aardige prinses, die niemand mag zien. Bij toeval ontdekt de soldaat dat hij de tondeldoos kan gebruiken om de honden op te roepen, en hij geeft hen de opdracht om de prinses 's nachts te ontvoeren. Als de koning en koningin dat ontdekken zetten ze hem gevangen en moet hij worden opgehangen. Bij de galg roept de soldaat de honden: "En toen vielen de honden op de rechters en den geheelen raad aan, namen den een bij de beenen, den ander bij den neus en slingerden hen allen veel vademen hoog in de lucht, zoodat ze bij het vallen in duizend stukken sprongen." De soldaat en prinses trouwen: "De bruiloftsfeesten duurden acht dagen en de honden zaten mee aan de tafel en zetten groote ogen op."
De illustraties
De litho, die in kleur is gedrukt door P.W.M. Trap, is bijzonder narratief en gedetailleerd. De plaat toont het moment dat de soldaat de eerste schatkist opent terwijl hij nerveus de hond in de gaten houdt. De hond met de ogen zo groot als schoteltjes zit op het blauwgeruite schort van de heks en kijkt toe. Op de achtergrond is een rijkgedecoreerd interieur zichtbaar met twee opvallende standbeelden van vrouwen die olielampen op het hoofd dragen.
De zwartwit tekening die het begin van het verhaal siert, laat zien hoe de soldaat in de holle boom klimt terwijl de oude heks op de grond wacht. Rechtsboven zie je de soldaat in de gevangenis, die van een 'passerende schoenmakersjongen met schootsvel en pantoffels' de tondeldoos krijgt aangereikt waar hij om gevraagd had. Deze tekening is anoniem, maar diverse andere tekeningen in de bundel zijn gesigneerd met de initialen EW.
Meer weten?
- De eerste en laatste afbeelding en de citaten zijn afkomstig uit exemplaar KW Ki 149 van Andersen's sprookjes van H.C. Andersen uit 1891.
- Lees het volledige sprookje in de online Volksverhalen Almanak.
- De Tondeldoos van Andersen vertoont sterke overeenkomsten met Het blauwe licht van de gebroeders Grimm (KHM116) en Aladdin uit 1001 nacht. Lees meer over dit sprookjestype (AT0562 'The spirit in the blue light') in de online Nederlandse Volksverhalenbank.
- Lees ook de andere twee blogs in deze reeks: Ole Ogensluiter en De Engel.
Deze blog is eerder gepubliceerd op de KB-website.