Dierentuin Artis, voluit Natura Artis Magistra, werd in 1838 opgericht. De oudste dierentuin van Nederland bestaat in dit jaar 175 jaar. In dit blog laat ik ter ere van het Artis-jubileum graag een aantal oudere kinderboeken zien waar Artis een rol in speelt. Bereid u voor op een tijdsbeeld waarin bijvoorbeeld dieren plagen heel normaal was.
Nuttige en smakelijke dieren
Het voorwoord van het prentenboek Een bezoek aan den Dierentuin (190?, KW XKZ 1027) beschrijft hoe Oom Albert zijn neefjes Karel en Piet uitnodigt om naar de dierentuin in Amsterdam te gaan. Oom Albert zorgt ervoor dat de knapen aantekeningen maken. In het boek staan 44 plaatjes van verschillende dieren met leerzame aantekeningen erbij. Diverse dieren blijken smakelijk en nuttig te zijn: de nijlgau heeft mals vlees, de struisvogel kostbare veren, de das is gewild vanwege de huid en de pennen van het stekelvarken worden gebruikt voor tandenstokers, penseelstelen en pennehouders.
Geen olifanten plagen!
Bram's avonturen in Amsterdam (KW BJ z0555) gaat over Bram, die toe is aan avontuur. Als Bram met de trein is gearriveerd in Amsterdam wil hij natuurlijk ook naar Artis: "Daar was de olifant! [...] Zou hij ook van steentjes houden? Toen de olifant zijne snuit door de tralies stak, gooide Bram er een steentje in. De olifant snoof eens, keerde zich om en liep naar den emmer met water, die in een hoek stond. Bram keek nieuwsgierig toe. Daar kwam de reus weer aangestapt, stak zijn snuit door de tralies en brr! ons Brammetje kreeg een ijskoud stortbad!" Het prentenboek is rond 1910 ook uitgebracht onder de titel De avonturen van een [...] jongen te Amsterdam, waarbij de jongen al naar gelang de vestigingsplaats van de uitgeverij een 'Enkhuizer jongen' was, of een Haagse, Leeuwarder, Zaanse, Haarlemse of Hengelose jongen.
Suikerklontjes voor de beren
Het boekje Liedjes uit Artis (GW A100255) uit 1929 bevat twaalf liedjes met tekeningen en versjes van Rie Cramer. Het meisje dat op de plaatjes is afgebeeld, heeft het druk met het voeren van alle dieren: "Als ik met moes naar Artis ga / Krijg ik mijn biezen mandje / Met korstjes kaas en brokjes brood / Gevuld tot aan het randje." De herten, de kangaroes, de olifant en de beren krijgen allemaal wat: brood, peentjes, klontjes en koekjes.
Online bekijken
Twee oude prentenboeken over Artis uit de KB-kinderboekencollectie zijn volledig gedigitaliseerd en online beschikbaar.
In Artis (c.1880-1890, BJ 02219) gaat over twee kinderen die samen de dierentuin bezoeken. De zwarte pentekeningen lijken door een andere hand gemaakt te zijn dan de gekleurde illustraties, vergelijk bijvoorbeeld de kamelen en de olifant op pagina's 3 en 4 maar eens. Hier kunt u het boek online bekijken.
Het tweede prentenboek is De geschiedenis van Gulzigen Tobias (Ki 3606). Tobias is een gulzige jongen die 'snoeplustig en plaagziek van aard was'. Hij logeert bij zijn tante in Amsterdam en mag op een dag naar de dierentuin, waarbij hij een grote zak met lekkers mee krijgt voor de dieren. Pagina na pagina loopt hij langs verschillende dieren maar geen enkel beest krijgt iets, want Tobias eet alles zelf op. Hier kunt u lezen hoe Tobias na een indrukwekkende nachtmerrie belooft om nooit meer gulzig te zijn en nooit meer dieren te plagen.
Deze blog is eerder gepubliceerd op de KB-website.