Tegenwoordig zouden wij deze geschiedenis van Zwarte Sambo niet meer als ‘mooi’ betitelen. Alleen al de naam Zwarte Sambo is voor grote groepen mensen – met name in de Verenigde Staten – hoogst controversieel geworden.
Helen Bannerman (1862-1946) schreef The story of Little Black Sambo in 1899. Dat prentenboekje werd in de loop van de tijd gezien als een voorbeeld van stereotype beeldvorming van zwarte mensen en de naam Sambo stond voor een verkeerd mensbeeld.
In 2011 kreeg de Koninklijke Bibliotheek een zeldzaam en tot dan toe onbekend prentenboek ten geschenke: De zwarte Sambo, eene mooie negergeschiedenis. Het verhaal heeft behalve de naam van de hoofdpersoon niets te maken met het boek van Bannerman. Het roept veel vragen op, vooral over de herkomst van tekeningen en tekst. Navraag bij verschillende instellingen in de VS heeft niets opgeleverd; men reageerde wel op de naam van de hoofdpersoon, maar niet op de meegestuurde afbeeldingen.
Beeld en tekst van het prentenboek verhalen over een zwarte baby, die door een zwarte ooievaar naar een 'bruine negerin' wordt gebracht. Op de voorkant en op de tweede pagina staan twee kinderen en hun ouders. Sambo gedraagt zich slecht: hij haalt kattenkwaad uit en is snoeplustig. Hij mishandelt dieren, probeert een kangoeroe en een aap te vangen en voert struisvogels dronken. Hij wordt verstoten door andere kinderen en moet op school in de hoek staan (met een bord met een ezelskop op zijn rug). Op een schip moet hij hard werken, krijgt weinig eten en veel slaag. Dan betert hij zijn leven, brengt het tot kapitein en trouwt met het brave meisje Liddy. Een bruiloft met fraai geklede mensen volgt. De illustraties zijn verzorgd, de kleding is met veel textielmotieven versierd. Enigszins stereotype zijn de gezichten met de grote rode monden.
Het boek is bedoeld voor een blank publiek. Dat blijkt uit de tekst, want op de pagina over het werken op het schip staat namelijk: 'Op dit schip, zeg, wat ziet gij? / Mannen, even blank als wij.’
De uitgave dateert vermoedelijk uit de jaren tachtig van de negentiende eeuw. De KB website met historische kranten leverde een advertentie op uit 1889, waarin de titel voorkomt. Zwarte Sambo wordt hierin door de Gebroeders Cohen aangeboden samen met 5 andere ‘groote kwarto prentenboeken’ in een pakket voor 2 gulden.
Zwarte mensen waren er in die tijd in Nederland heel weinig. Het verhaal heeft een gebruikelijk verloop, over een ondeugende jongen, die door hard werken tot inkeer komt. Dat heeft op zich dus niets met de herkomst van de personages te maken. De platen vertellen een ander verhaal, met zeer westers (?) geklede zwarte mensen, en planten en dieren die in verschillende werelddelen thuishoren. We zien kangoeroes uit Australië, struisvogels uit Afrika en cactussen uit Amerika, en dat allemaal in één biotoop bij elkaar. Heeft het boek misschien iets met het koloniale verleden van Nederland te maken? Kan het een ‘verkeerde wereld-verhaal’ zijn geweest waarmee zwarte mensen belachelijk werden gemaakt? Dat is in elk geval zo bij een ander boek in de KB-collectie: De 9 kleine nikkertjes (ca. 1875). Daarover is informatie te vinden in Brown gold : milestones of African American children's picture books, 1845-2002.
Zie ook Buku - Bibliotheca Surinamica (15 augustus 2011)
Dit blog is eerder gepubliceerd op de KB-website.